عرضه صحیح آموزه‌های دینی از مهم‌ترین وظایف سیاستگذاران فرهنگی است

به گزارش ایکنا، عبدالهادی فقهی‌زاده؛ استاد دانشگاه تهران، 18 دی ماه در دومین نشست تخصصی کاربردی‌سازی مطالعات قرآنی روایی در سیاست‌گذاری فرهنگی که از سوی دبیرخانه شورای فرهنگ عمومی کشور باهمکاری پژوهشگاه فرهنگ و هنر وزارت ارشاد برگزار شد، به موضوع «کاربست روایات مدارج ایمان در سیاست‌گذاری و حکمرانی فرهنگی» پرداخت و گفت: گاهی اوقات نهادهای اجرایی یک مسیر و دانشگاه و حوزه مسیر دیگری را می‌روند و این نوع نشست‌ها می‌تواند وفاق و همدلی میان این بخش‌ها ایجاد کند.

وی با بیان اینکه روایاتی داریم از این قبیل که «الایمان هو معرفة بالقلب و اقرار باللسان و عمل بالأرکان و ...»، افزود: روایاتی هم از امام صادق(ع) داریم که مراتب ایمان را در هفت مفهوم متجلی دانسته‌اند: إنّ اللّه عزّ و جلّ وَضعَ الإيمانَ على سَبْعةِ أسْهُمٍ: على البِرِّ و الصِّدقِ و اليقينِ و الرِّضا و الوَفاءِ و العِلمِ و الحِلمِ؛ امام صادق(ع): خداوند عزّ و جلّ ايمان را به هفت بخش تقسيم كرده است: نيكوكارى، راستگويى، يقين، خشنودى، وفادارى، دانش و بردبارى. همچنین آیات متعددی در قرآن مطرح است که برخی به اشتدادپذیری ایمان و برخی به کاستی‌پذیری ایمان اشاره دارند.

4 رکن ایمان از نگاه امام علی(ع)

استاد دانشگاه تهران با اشاره به حکمت 30 و 31 نهج‌البلاغه اضافه کرد: کسی در مورد ایمان از حضرت پرسید و ایشان فرمودند که ایمان 4 پایه دارد؛ صبر، یقین، عدل و جهاد؛ در روایات امام صادق(ع) و هم این روایت، بیشترین پایه‌های ایمان یا جوانب و مراتب ایمان، جنبه اجتماعی دارد یا به تعبیر دیگر جنبه تعاملی دارد. در حکمت 30 چنانچه اشاره شد اولین پایه، صبر است که به دو دسته فعال و منفعل تقسیم می‌شود و تلقی عمومی عمدتاً ناظر به صبر منفعل و دندان روی جگر گذاشتن و تحمل کردن و مقتضی صبر بر ناخوشایندی‌ها نشان دادن است.

فقهی‌زاده افزود: گاهی این صبر در درگذشت عزیزان متجلی می‌شود و گاهی در حوادثی مانند سیل و زلزله و آسیب‌هایی که ممکن است زندگی افراد را به کام بکشد و ناخوشایندی‌های بزرگی را ایجاد کند و اینجا وظیفه دینی و اخلاقی این است که صبر منفعل پیشه کنیم و بی‌تابی و جزع و فزع نداشته باشیم.

وی ادامه داد: اما نوع دیگر صبر، صبر فعال است و در آن تلاش برای حل مشکلات و از بین بردن موانع صورت می‌گیرد زیرا مطلوب نیست مؤمن بتواند مشکلی را از پیش پای خود بردارد ولی منفعلانه کاری نکند و فقط آن را تحمل کند و در کام مشکلات فرو برود.

فقهی‌زاده با بیان اینکه پایه دین، یقین است، تصریح کرد: ما عمدتاً تصور می‌کنیم یقین، فردی است ولی می‌تواند اجتماعی هم باشد؛ پایه دیگر هم عدل است که عموماً در تعامل با دیگران رقم می‌خورد و جهاد هم به معنای به کاربردن همه نیروها در جهت رسیدن به هدف و مراد مطلوب است؛ در قرآن کریم داریم که ایمان، باور صحیح و عمل صالح و سودمند برای خود و دیگران است، لذا فرمود: مَنْ كَانَ يُرِيدُ الْعِزَّةَ فَلِلَّهِ الْعِزَّةُ جَمِيعًا ۚ إِلَيْهِ يَصْعَدُ الْكَلِمُ الطَّيِّبُ وَالْعَمَلُ الصَّالِحُ يَرْفَعُهُ ۚ وَالَّذِينَ يَمْكُرُونَ السَّيِّئَاتِ لَهُمْ عَذَابٌ شَدِيدٌ ۖ وَمَكْرُ أُولَٰئِكَ هُوَ يَبُورُ؛ علامه کلمه طیب را عقیده درست و عمل صالح را دو پایه اصلی ایمان برشمرده است لذا ایمان و عمل صالح دو پایه اصلی دینداری است و این دو به آسمان صعود می‌کنند.

4 پایه کفر در نگاه امام علی(ع)

استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه ایمان و عمل صالح دو پیمان با خدا در عقیده و عمل است، لذا در آیه 23 احزاب فرموده است: مِنَ الْمُؤْمِنِينَ رِجَالٌ صَدَقُوا مَا عَاهَدُوا اللَّهَ عَلَيْهِ فَمِنْهُمْ مَنْ قَضَىٰ نَحْبَهُ وَمِنْهُمْ مَنْ يَنْتَظِرُ وَمَا بَدَّلُوا تَبْدِيلًا، اظهار کرد: امام علی(ع) فرمودند کفر بر 4 پایه تعمق، زیغ، تنازع و شقاق استوار است؛ تعمق بر خلاف آنچه مشهور است در اینجا معنای مثبتی ندارد و به معنای کاوشگری بیش از حد در پندار است و به معنای عامیانه مته به خشخاش گذاشتن و گیردادن بیجا است و این بدون تردید یکی از پایه‌های کفر است؛ دوم تنازع یکی دیگر از پایه‌های کفر است، سوم زیغ یعنی انحراف و چهارم شقاق به معنای ستیزه و جدال بیجا.

فقهی‌زاده با بیان اینکه قرآن کریم فرموده است مؤمنین کسانی هستند که وقتی آیات قرآن بر آن‌ها تلاوت می‌شود، ایمانشان زیاد می‌شود، گفت: در این آیه بر اشتداد ایمان اشاره شده است بنابراین مؤمنان در درجات پایینی از ایمان هستند که با تقویت برخی دانسته‌های ایمانی و به خصوص با عمل به آن ایمانشان شدت و رشد و زیادت پیدا می‌کند که به آن اشتدادپذیری ایمان گویند.

استاد دانشگاه تهران تصریح کرد: مبنای دیگر کاستی‌پذیری ایمان است یعنی همان‌گونه که یک مؤمن در تغییر روحی و قلبی و یا عملی بر ایمانش می‌افزاید، گروهی از مؤمنان وجود دارند که ایمانشان بر اثر ترک برخی وظایف دینی، عقاید و برخورداری‌های اخلاقی و یا شک و تردید در عقاید مؤثر دچار کاستی می‌شود.

استاد داشگاه تهران با بیان اینکه تصریحات متعددی در قرآن و روایات داریم که مؤمنان، درجات مختلفی دارند، اظهار کرد: تعابیری چون أُولَٰئِكَ هُمُ الْمُؤْمِنُونَ حَقًّا ۚ لَهُمْ دَرَجَاتٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ وَمَغْفِرَةٌ وَرِزْقٌ كَرِيمٌ؛ یعنی خداوند فرموده است که اینها بر یک درجه نیستند و درجات مختلف دارند.

استاد دانشگاه تهران اضافه کرد: نظام اسلامی که برگرفته از تعالیم دینی و برگرفته از رهبری داهیانه امامین انقلاب و علمای بزرگ است، وظیفه دارد سیاستگذاری و برنامه‌ریزی فرهنگی بکند؛ باید کوشش کند برای تقویت همگرایی اجتماعی و بسط دایره همدلی و انسجام درونی مردم در جامعه که اغلب قریب به اتفاق، مسلمان و از جهت عقیده و عمل پایبند به اسلام واقعی هستند، گرچه ضعف‌هایی در بین مؤمنان و مسلمانان وجود دارد.

فقهی‌زاده بیان کرد: عموم مردم مسلمان هستند لذا از دایره ایمان بیرون نیستند. بنابراین مبتنی بر مبانی عرض‌شده و با استناد به آیات متعدد و روایات، ما نمی‌توانیم عده‌ای از اهل ایمان را به صرف اینکه در درجه عالی ایمان نیستند از حوزه ایمان خارج و در جامعه، مشکلاتی ایجاد کنیم و سبب طیف و دسته‌بندی‌های مختلف شویم تا ناهنجاری‌های بزرگ فرهنگی ایجاد شود و امید به فضل خدا را از بین ببرد.

استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه حکومت اسلامی وظیفه تبلیغ دین را بر عهده دارد، گفت: امام رضا(ع) فرمودند: رَحِمَ اَللَّهُ عَبْداً أَحْيَا أَمْرَنَا قُلْتُ كَيْفَ يُحْيِي أَمْرَكُمْ قَالَ يَتَعَلَّمُ عُلُومَنَا وَ يُعَلِّمُهَا اَلنَّاسَ فَإِنَّ اَلنَّاسَ لَوْ عَلِمُوا مَحَاسِنَ كَلاَمِنَا لاَتَّبَعُونَا اَلْحَدِيثَ. یعنی اگر مردم محاسن کلام ما را دریابند حتماً از ما تبعیت خواهند کرد؛ البته طبق نظر آیت‌الله سیستانی، ناس در اینجا به معنای اهل سنت است. در همین راستا هم شاهدیم بزرگ‌ترین سردمداران غلو در تاریخ ائمه(ع) در دوره خود ایشان بودند ولی ائمه(ع) آن را به مثابه کفر معرفی کردند.

وی تأکید کرد: بنابراین عرضه صحیح آموزه‌های دینی در قالب جدید و هنرهای روزآمد یکی از مهم‌ترین وظایف سیاستگذاران فرهنگی است؛ امروز، روز عرضه است و هر کسی که در عرضه موفق‌تر است پیروز میدان است. ما تصور نکنیم متونی که دین را در 200 سال پیش عرضه کرده است، امروز هم کارکرد دارد و باید قالب‌های نوین را به کار ببریم.

دین با بردن آبرو ترویج نمی‌شود

فقهی زاده اظهار کرد: امام حسین(ع) فرمودند با عصیان خدا نمی‌توان دینداری کرد یعنی ما با تهمت و بردن آبروی افراد نخواهیم توانست دین را تبلیغ کنیم؛ روایت «باهتوهم؛ إذا رأیتم أهل الریب و البدع من بعدی فأظهروا البرائة منهم و أکثروا من سبهم و القول فیهم و الوقیعة و باهتوهم...» طبق معنای مشهور این است که به مخالفان تهمت بزنید، بزرگانی از علمای متأخر و متقدم با این روایت مخالفت کردند از جمله شهید مطهری که گفته است باهتوهم به معنای بهت در افکندن است.

وی تأکید کرد: مواجهه ما با مخالفان بسیار مهم است؛ آیت‌الله جوادی آملی مطرح کرده است یکی از مصادیق تحریف قرآن، تحریف عملی است یعنی متولیان دین حرف از قرآن بزنند ولی خلاف آن عمل کنند.

فقهی‌زاده افزود: همچنین باید به تکثر ایمان مردم توجه ویژه داشته باشیم و مرتبه بالای ایمان را نباید به همه تحمیل کنیم، گرچه وظیفه سیاستگذار فرهنگی این است که مردم را به درجات بالا ببرد.

وی تأکید کرد: اینکه بگویم حکومت دینی وظیفه برای تبلیغ دین ندارد، حرف درستی نیست ولی با بگیر و ببند نمی‌توان دینداری را که جای آن در دل است، ترویج کنیم. در جهان مسیحیت اناجیل مختلف در سطوح مختلف فکری و فرهنگی برای مخاطبان خود تهیه کرده‌اند و خوب است که ما هم از این مسئله استفاده کنیم و پیام حقیقت و آواز خوش قرآن و عترت را بدون تبختر و با محبت و همدلی و مهروزی به دیگران منتقل کنیم و البته باید با زبان ساده و امروزین این کار انجام شود.