مبانی مشترک دینی و فرهنگی، زمینه‌ساز تقویت روابط ایران و ژاپن + فیلم

به گزارش ایکنا، مردم ژاپن، کشور خود را «نیهون» یا «نیپون» می‌نامند؛ وسعت این کشور ۳۷۷ هزار کیلومتر مربع (حدود یک‌پنجم خاک ایران) بوده که فقط هفت هزار کیلومتر مربع آن قابل سکونت و جمعیت آن ۱۲۸ میلیون نفر است. توکیو، پایتخت این کشور ۱۲ میلیون نفر جمعیت دارد. 

تاریخچه حضور مسلمانان در این کشور به قرن نوزدهم برمی‌گردد و اولین ترجمه قرآن کریم به زبان ژاپنی متعلق به «کِن ایچی ساکامُتُ» در سال ۱۹۲۰ میلادی است که در «مجموعه کتاب‌های مقدس جهان» انتشار یافت؛ ادبیات این ترجمه متعلق به آن دهه بوده و اکنون خواندن آن برای عموم مردم ژاپن دشوار است؛ از دیگر ویژگی‌های این ترجمه این است که از زبان عربی مستقیماً ترجمه نشده است؛ مترجم در پایان تاریخچه مختصر اسلام و قرآن کریم را می‌آورد و از «الکشاف زمخشری» و همچنین «سیوطی» به عنوان تفاسیر معتبر نام برده است.

ژاپن امروز یک بازیگر در جهان غرب به حساب می‌آید و این بدان معناست که یکی از متحدین و شرکای اصلی اقتصادی و سیاسی غربی‌هاست. مردم و دولت ژاپن همگی به داشتن رابطه حسنه با شرکای غربی و روابط اقتصادی، تجاری و فرهنگی با غرب اهمیت می‌دهند اما هنوز در این کشور موضوعات فرهنگی تا حد زیادی ویژگی‌های خاص خود را حفظ کرده است.

 کشور ژاپن هرچند در گروه کشورهای غربی به حساب می‌آید و متحد استراتژیک آمریکاست اما به لحاظ برخورداری از سنت‌های اصیل و دیرینه، هنوز یک کشور شرقی محسوب می‌شود. اهمیت خانواده، جایگاه اخلاق در جامعه‌ این کشور، اهمیت گروه‌های مرجع، اساتید و معلمان، سنت‌ها، اساطیر، شعر و ادبیات، رمان و تاریخ نمونه‌هایی از سنت‌هایی هستند که روزگاری در این کشور زبانزد بودند و هنوز بخش عمده‌ای از جامعه این کشور بر حفظ این سنت‌ها تأکید دارند. 

با وجود تفاوت‌های فرهنگی و خاص بودن باورهای دینی مردم این کشور و به رغم اختلاف نظر در رویکرد سیاسی، دو کشور ایران و ژاپن زمینه‌های مشترک زیادی برای تقویت روابط دارند که باید سیاستگذاران و فعالان فرهنگی و دانشگاهی هر دو طرف به تقویت این زمینه‌ها همت بگمارند. 

در همین راستا رایزنی فرهنگی ایران در ژاپن کوشیده است با برگزاری رویدادهای مشترک دینی و فرهنگی بین نخبگان دو کشور، مبانی مشترک و مورد علاقه دو کشور را برجسته و زمینه‌های مشترک را تقویت کند. 

علی سعادت آذر، رایزن فرهنگی ایران در ژاپن، در گفت‌وگو با ایکنا درباره فعالیت‌های این مرکز می‌گوید: رایزنی جمهوری اسلامی ایران در ژاپن برنامه‌های متنوعی را تدارک دیده که تبادلات فرهنگی، موضوعات علمی دانشگاهی، حوز‌‌ه‌های دینی و هر آنچه در ارتباطات دو ملت ایران و ژاپن قابل تعریف بوده را شامل می‌شود.
وی افزود: در دوره جدیدی که بنده بیش از یک سال خدمت ملت شریف بودم تلاش کردیم حوزه‌های جدیدی مثل حوزه کودک و نوجوان و موضوعات هنری مربوط به ایرانیان مقیم کشور ژاپن را هم پوشش دهیم.

ویژگی‌های خاص فرهنگی ژاپن

سعادت آذر در مورد ویژگی‌های فرهنگی و اجتماعی  ژاپن و وضعیت کنونی مسلمانان این کشور گفت: ژاپن کشوری سهل و ممتنع است. سهل بدین معنا که ما چیزهای زیادی را به طور روزانه در رسانه‌‌ها و اخبار درباره ژاپن می‌شنویم و این کشور چه به لحاظ دستاوردهای علمی و یا مسائل فرهنگی مورد توجه زیاد رسانه‌ها و عموم مردم است. اما ممتنع به این معناست که وقتی به پیچیدگی‌های جامعه ژاپن توجه کنیم به‌ویژه زمانی که این پیچیدگی‌ها رنگ و بوی مرتبط با مردم این کشور داشته باشد متوجه می‌شویم که شناخت دقیق این جامعه بسیار دشوار است و نیاز به تعمق زیادی دارد.

وی افزود: بنده در حد بضاعت یافته‌های خودم در این یک سال می‌توانم درباره این کشور اظهار نظر کنم. بسیاری از چیزهایی که ما درباره ژاپن در رسانه‌ها می‌شنویم ممکن است درست نباشد و خیلی از مسائل هم ممکن است  بیشتر از حد تصور ما باشد. این امر از خاص بودن این کشور حکایت دارد. یکی از نشانه‌های خاص بودن این کشور، بسته بودن فرهنگی ژاپن است. ژاپن قرن‌ها و هزاران سال کشوری بسته و به لحاظ فرهنگی نفوذناپذیر بوده است. این یک انتخاب از طرف حاکمان و مردم این کشور از گذشته بوده و سبک آموزش و زندگی این کشور بسته و کمتر متأثر از عناصر خارجی بوده است.

تاریخچه حضور مسلمانان در ژاپن

وی در مورد تاریخچه حضور مسلمانان در این کشور گفت: با توجه به این ویژگی‌ها که برشمردم اسلام در ژاپن چندان قدمتی ندارد و حدود یک قرن است که وارد فضای سیاسی اجتماعی ژاپن شده و سابقه طولانی ندارد. اسلام دین جدیدی در این کشور است مهمترین دوره ورود اسلام به ژاپن به سال‌های بعد از انقلاب 1917 برمی‌گردد و فشارهایی که در روسیه تزاری بر تاتارها حاکم بود. بخشی از آنها از طریق مرزهای خود به ژاپن مهاجرت کردند و اولین مدارس اسلامی در ژاپن را تاتارها بنیاد نهادند و بعد دیگر مسلمانان به این جمعیت افزوده شدند.

این مهاجرت با تأسیس مدرسه و مسجد در ژاپن همراه بود و بعدها قرآن به زبان ژاپنی ترجمه شد. اولین ترجمه از قرآن به زبان ژاپنی به سال 1920 میلادی برمی‌گردد.

رایزن فرهنگی ایران در ژاپن افزود: معتقدم مردم ژاپن باهوش هستند و به خاطر تساهل اجتماعی که دارند اسلام را به خوبی می‌شناسند و با مسلمانان همزیستی خوبی دارند. جامعه اسلامی ژاپن یک ویژگی خاص دارد و آن این است که جمعیت مسلمانان این کشور در ده سال گذشته دو برابر شده یعنی از 115 هزار نفر به نزدیک 235 هزار نفر رسیده که در جهان بی‌نظیر است و نشان می‌دهد که جامعه ژاپن بستر پذیرش مسلمانان را دارد. این جمعیت شامل تازه‌مسلمانان ژاپنی هستند که از شینتو به اسلام تغییر دین می‌دهند و یا مهاجرانی که از کشورهای اسلامی برای کار و زندگی به ژاپن می‌آیند و این در شرایطی است که بسیاری از کشورها هنوز آماده زیست صلح‌آمیز با مسلمانان نیستند.

شینتو، آیین فرهنگی ژاپن

وی افزود: ادیان شینتو و بودیزم و دیگر ادیان شرق آسیا با نگاه هستی‌شناسانه ما چندان مطابقت ندارند و ما نباید تصوری که از دین داریم را در مورد این بخش از جهان داشته باشیم. مردم ژاپن دین شینتو را یک آیین سنتی و  مبتنی بر اخلاقیات و یک سبک زندگی اخلاقی می‌دانند و نباید تصور کنیم آنها خدای واحدی را می‌پرستند. مردم ژاپن به دین شینتو به عنوان یک میراث بشری چند صد ساله نگاه می‌کنند و اگرچه کمتر به معابد می‌روند اما دین شینتو را به عنوان میراث ژاپنی می‌دانند.

وی ادامه داد: در بخشی از مطالعات دین‌شناختی در ژاپن گفته می‌شود که آیین شینتو به همین بسته بودن و ناسیونالیسم فرهنگی حاکم بر ژاپن ارتباط دارد. در واقع شینتو یکی از اصلی‌ترین مولفه‌های تقویت ناسیونالیسم ژاپنی در صدسال گذشته و یکی از ابزارهای اتحاد ملی ژاپن بوده است و رابطه بین امپراتور و نهاد حاکمیت با مردم و رابطه مردم با یکدیگر را شکل داده و اساساً شینتو در زندگی فرهنگی و اجتماعی ژاپن جاری است.

مبانی مشترک برای گفت‌وگوی اسلام و شینتو

سعادت آذر درباره مبانی مشترک برای گفت‌وگوی بین اسلام و آیین شینتو گفت: ما در علم روابط بین‌الملل یک اصل داریم و آن این است که هیچ دو تضادی نمی‌تواننند فاقد ارتباط باشند یعنی دو عنصر متضاد با استفاده از زمینه‌هایی که ساخته می‌شوند می‌توانند با هم ارتباط داشته باشند و این هنر دیپلماسی و روابط بین‌الملل است.  

وی ادامه داد: در سال‌های گذشته همکاران بنده در سفارت و رایزنی فرهنگی کلنگ این ارتباطات بین نهاد دین و اسلام و شینتو را زده‌اند. گفت‌وگوهای بین‌الادیانی بر مبنای باورهای بشری شکل گرفته است. هر دو دین اسلام و شینتو در یک موضوع که بشریت و موضوع محوری همه ادیان است با هم اشتراکاتی دارند. این می‌تواند به مفاهیم جدیدتری که در عرصه روابط بین‌الملل مطرح هستند مانند صلح، حقوق بشر، معماری و هنر تعمیم پیدا کند که همه مفاهیم انسانی هستند و محدود به یک دین خاص نیستند و وقتی نگاه دینی را به آن اضافه می‌کنیم مبنای گفت‌وگو می‌شود. 

  وی ادامه داد: در ماه‌های گذشته که گفت‌وگوهای دینی اسلام و شینتو برگزار و دیدارهایی بین مقامات رسمی انجام شد، یکی از مهمترین موضوعاتی که به آن پرداخته شد هنر و معماری از دیدگاه دو دین بود و نقاط مشترکی هم برای همکاری‌های مشترک و تداوم گفت‌وگوها پیدا شد. وی تأکید کرد: به نظرم اکنون در بهترین شرایط تبادل فرهنگی و گفت‌وگوهای دینی هستیم.

ایزوتسو، قله مطالعات اسلامی در ژاپن

رایزن فرهنگی ایران در ژاپن درباره مطالعات اسلامی در دانشگاه‌های این کشور گفت: ما دو نوع مطالعات اسلامی در ژاپن داریم: یک بخش به مطالعات خاورمیانه و جهان اسلام و ایران می‌پردازد و بخشی از آن به دین در خاورمیانه توجه دارد و دوره‌های آکادمیک در این زمینه وجود دارد. بحث دیگر مسئله اسلام‌شناسی است که در شش دانشگاه این کشور وجود دارد و کرسی‌های مربوط به اسلام در آن فعال است. متأسفانه در این بخش ضعف‌های عمده‌ای وجود دارد زیرا این گروه‌های اسلام‌شناسی در دانشگاه‌ها تحت سیطره اساتید قدیمی است و ما سعی داریم کمک کنیم نسل جدیدی از اسلام‌شناسان و ایران‌شناسان تربیت شوند و روح تازه‌ای در این مطالعات دمیده شود.

وی درباره جایگاه توشیهیکو ایزوتسو و اهمیت او در مطالعات اسلامی و شیعی گفت: یکی از میراث‌های گرانبهای مشترک اسلام و آیین شینتو ایزوتسو است. به گمان من وی صد سال از اسلام‌شناسان کنونی ژاپن هم جلوتر بود. او یک علامه و فیلسوف اسلام‌شناس بود که بین فهم اسلام و تشیع و فرهنگ و ذهنیت ژاپنی پیوند برقرار کرد. او اسلام را با روایتی قابل فهم برای مردم ژاپن عرضه کرد. به این معنا او را افلاطون شینتو _ اسلام خوانده‌اند. او همچنین کارهای اجرایی بسیار اثرگذاری هم انجام داد. مطالعات تطبیقی ارزشمندی را به یادگار گذاشت. به‌ویژه در مطالعات اسلامی در جهان غرب و مطالعات تطبیقی ارزشمندی به یادگار گذاشت. این دانشمند ارزشمند برای ما مهم است. ایزوتسو توانست اختلاف بین‌الاذهانی بین تفکر ژاپنی و اسلامی را آشتی دهد و در عین حفظ نگاه ژرف و عمیق خود توانست مفاهیم اسلامی را ساده‌سازی کند.

رایزن فرهنگی ایران در ژاپن درباره برنامه اخیر گفت‌وگوهای بین شینتو و اسلام گفت: این برنامه به همت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و شامل دو بخش گفت‌وگوهای شینتو و اسلام از چهار دانشگاه ژاپن و دو دانشگاه ایران با حضور رئیس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی در این کشور برگزار شد. در این گفت‌وگوها، در زمینه نقش هنر و معماری و و نقش دین در هنر دو ملت، نقاط مشترکی احصا شد. همچنین تفاهم‌های ضمنی برای فعالیت‌های فرهنگی صورت گرفت.

وی افزود: قرار شد سازمان مردم‌نهادی تشکیل شود که در ضمن آن گفت‌وگوها تقویت شود. باید از ظرفیت اساتید دو کشور در این زمینه استفاده کرد. بخش دیگر این سفر شامل بازدید از مکان‌های دینی شینتو و مکان‌های اسلامی بود و حجت‌الاسلام ایمانی‌پور با روسای معابد دیدارهایی انجام دادند. همچنین تحولات غزه و جنایات اسرائیل بابی بود که گفت‌وگوها به این سمت برود. هر دو طرف بر پایان خشونت‌ها و محکومیت جنایات اسرائیل تأکید داشتند. 

وی ادامه داد: طرف‌های شینتویی و رؤسای معابد هم معتقد بودند جنگ راه حل مسائل بین‌الملل نیست. آنها بر صلح که آرمان دین شینتو است تأکید داشتند. هیئت ایرانی دیداری با امام مسجد توکیو داشتند و وی گزارش‌هایی درباره فعالیت‌های خود در مسئله غزه و موضوعات اسلامی دیگر مطرح کرد.

همچنین هیئت ایرانی با رئیس سازمان فرهنگ ژاپن دیدار کرد و قرار شد تفاهم‌نامه‌ای با فوریت تنظیم و تا پایان سال 1402 به امضا برسد. وی درباره برنامه‌های آینده رایزنی گفت مهمترین برنامه ما در ماه فروردین آینده است که هفته فرهنگی ایران در ژاپن است و همکاران ما در حال تلاش برای برگزاری این رویداد به نحو احسن هستند. امیدواریم در ماه فروردین مقارن با ایام ماه مبارک رمضان بتوانیم آن را برگزار کنیم. 

وی تأکید کرد: ژاپنی‌ها مردمانی ریزبین و دقیق هستند و برخی از آنها به نکاتی از فرهنگ ایران اشاره می‌کنند که شاید خود ما کمتر به آن توجه می‌کنیم. آنها عاشق فرهنگ و تمدن ایران هستند و به خوبی فرهنگ ما را می‌شناسند و به معماری و غذای ایرانی بسیار علاقه دارند.

سعادت آذر تأکید کرد: گرچه ژاپن یک بازیگر در بلوک غرب به شمار می‌رود اما به لحاظ فرهنگی نگاه به شرق دارد. مردم ژاپن معتقدند که آینده متعلق به تمدن شرق است و در آینده شاهد شکوفایی بیشتر این تمدن خواهیم بود. 

لزوم جذب جهانگردان ژاپنی

سعادت آذر درباره سفر جهانگردان ژاپنی به ایران گفت: متأسفانه در سه چهار سال اخیر گردشگران ژاپنی کمتر به ایران آمدند که بخشی از آن ناشی از غفلت ما بوده است. انتقاداتی به بخش گردشگری ما وجود دارد و باید اعتماد عمومی آنها را برای سفر به ایران بار دیگر جلب کنیم. آنها به دلیل ترس‌هایی که از تحولات منطقه وجود دارد کمتر سفر می‌کنند و این تفکر مخدوش شده باید ترمیم شود.

وی در پایان یادآور شد: سال گذشته چهار کارگاه تخصصی در حوزه ایران‌شناسی با همکاری دانشگاه‌های ژاپنی و دیدارهایی با مسئولان تورهای گردشگری برگزار کردیم. همچنین مشکلات روادید باید رفع و سیاست‌های جذب گردشگر با جدیت بیشتری دنبال شود.

گفت‌وگو: محسن حدادی