شاخصه‌های تمدن اسلامی از دیدگاه علامه طباطبایی

به گزارش ایکنا، این شماره فصلنامه علمی ـ پژوهشی «اسلام و مطالعات اجتماعی» شامل هفت مقاله با عناوین «تبیین مبانی انسان‌شناختی نظریه المعرفه‌ علامه طباطبایی» اثر فاطمه سادات هاشمیان و غلامحسین گرامی؛ «تحلیل شاخصه‌های تمدن اسلامی با محوریت دیدگاه علامه طباطبایی» نوشته پریا ‌نوری خسروشاهی؛ «جایگاه و نقش علامه طباطبایی در ساخت تمدن نوین اسلامی» به قلم ابراهیم خانی، «نقد مبانی فلسفی نظریه سرمایه فرهنگی بوردیو بر اساس مبانی فلسفی علامه طباطبایی» اثر طیبه دهقان‌پورفراشاه و محمدمهدی گرجیان؛ «شکل‌گیری جوامع بشری براساس اصل استخدام و حل تعارضات آن از دیدگاه علامه طباطبایی» نوشته جواد غلامرضایی، رضا اکبریان و سیده زینب سلطانی؛ «بررسی تحلیلی ارتباطات اجتماعی و نظام تقریب دینی با تأکید  بر دیدگاه علامه طباطبایی» نوشته عظیم امیری و «تاثیر تفاوت جنسیتی بر فعلیت انسانی از نظرگاه امامیه و وهابیت با محوریت اندیشه‌های علامه طباطبایی و بن‌باز» است.

در بخشی از مقاله «تحلیل شاخصه‌های تمدن اسلامی با محوریت دیدگاه علامه طباطبایی» آمده است: از دغدغه‌‌های مهم مسلمانان، هویت فرهنگ و تمدن اسلامی است. تمدن اسلامی و شاخصه‌‌های آن، در صورت توجه و عدم غفلت، موجب تحولات عمیق در جامعه بشریت شده، و نیز با توجه به اندوخته‌‌های مادی و معنوی، موجبات نیل انسان به کمال مطلوب بشریت را فراهم می‌‌آورد. شاخصه‌‌های هر تمدن متناسب با مبانی مربوط به آن، متفاوت است. تمدن اسلامی، با تکیه به آیات قرآن شاخصه‌‌های اهمی در این زمینه ارائه داده است. نوشته‌‌ی حاضر درصدد پاسخگویی به این پرسش است که علامه طباطبایی ویژگی‌های خاص تمدن اسلامی به‌‌وجود آمده در طول هزار و پانصد سال را چه می‌‌داند؟

ایشان با توجه به رویکرد اجتماعی که در تفسیر المیزان فی تفسیر القرآن داشته‌‌اند، بیشتر آیات قرآن را با دید جمعی تفسیر نموده و شاخصه‌‌های بارز تمدن اسلامی را مورد اشاره قرار داده‌اند‌‌‌‌. گردآوری اطلاعات در این مقاله به روش کتابخانه‌‌ای و پردازش آن‌‌ها به روش توصیفی_ تحلیلی است. ایشان شاخص‌‌های مرتبط عقل و وحی، اجرای عدالت، علم و دانش‌‌اندوزی، داشتن جهان‌بینی پویا، مبارزه با سنت‌‌های غلط اجتماعی، وحدت اجتماعی و محوریت اخلاق را ازجمله شاخصه‌‌های مؤثر در شکل‌‌گیری، رشد و ترقی تمدن اسلامی بیان کرده‌‌اند؛ که هر یک از این موارد با استنادات قرآنی قابل تطبیق است.

در بخشی از مقاله «بررسی تحلیلی ارتباطات اجتماعی و نظام تقریب دینی با تأکید بر دیدگاه علامه طباطبایی» نیز می‌خوانیم: با بررسی آثار علامه طباطبایی پیرامون پیوندهای امت اسلامی می‌‌توان برای ارتباطات و تعاملات اجتماعی فرد مسلمان یا امت اسلامی، یک نظام تقریب دینی استخراج کرد. نظام تقریب دینی میزان دلبستگی و هم‌‌گرایی افراد را در لایه‌‌های گوناگون در یک شبکه کلان تعامل مشخص می‌‌سازد. نظام تقریب دینی در چهار لایه انسانی، ادیانی، مذاهبی و ایمانی سامان می‌‌یابد. تقریب، در این چهار سطح، تشکیکی و دارای رابطه طولی بوده و در تعامل و کنش با یکدیگر نظام تقریب دینی را بنیان می‌‌نهند. محور کلی نظام تقریب دینی در چهار سطح مورد نظر، «ولایت الهی» خواهد بود.

همچنین می‌خوانیم: در سطح انسانی «استخلاف»، در سطح ادیانی «نبوت عامه»، در سطح مذاهبی «نبوت خاصه» و در سطح ایمانی، «وصایت و امامت» به صورت خاص، محوریت دارند. این تحقیق با رویکرد تحلیلی_ توصیفی و با استفاده از آثار علامه طباطبایی و منابع کتابخانه‌‌ای انجام شده است. علامه وجود انسان را به دلیل ظرفیت والای خلیفه الهی، شایسته تکریم می‌‌داند. در سطح ادیانی، اصول کلی ادیان الهی را ثابت و وجود اختلاف ذاتی میان آنها را نقض غرض الهی دانسته و در سطح مذاهبی، تفکر و تفسیر المیزان علامه در دسته تفاسیر تقریبی جای می‌‌گیرد؛ همچنین در سطح ایمانی، بالاترین درجه هم‌‌گرایی را میان مومنان و با محوریت اهل‌بیت(ع) بیان می‌‌کنند. در مجموع نظام تقریب دینی، جایگاه اخوت انسانی، هم‌‌گرایی ادیان الهی، وحدت مذاهب و وحدت ایمانی را مشخص می‌‌کند.