رسوم رمضانی در روستای «دستگرد»
شهر مقدس قم همانند سایر مناطق كشور دارای گنجینه‌ای از سنت‌های آیینی در ماه رمضان است که برخی از این سنت‌ها همچنان در روستاهای این شهر از جمله روستای دستگرد به قوت خود باقی است.
روستای دستجرد و یا به اصطلاح مردم آنجا «دستگرد» که به فاصله 45 کیلومتری جنوب و در ناحیه کوهستانی قم قرار گرفته، از جمله روستاهای ییلاقی بخش کهک استان قم به‌شمار می‌آید و یکی از روستاهای نسبتاً کهن و تاریخی قم است، این روستای کوچک در بافت قدیم خود، دنیایی سرشار از فرهنگ، آداب و رسوم، اعتقادات دینی و اجتماعی نسل‌های گذشته است.از جمله زیباترین آداب و رسوم این روستا، آداب و رسوم مربوط به ماه مبارک رمضان است. یکی از رسوم جالب رمضانی کلوخ‌اندازی است که در این رسم تعدادی کلوخ را لب نهرهای جاده برده و با ریختن کلوخ‌ها در آب روان، حوائج زندگی خود را در ماه مبارک رمضان طلب می‌کردند، همچنین در این روستا آشتی‌کنان قبل از ماه رمضان نیز رواج بسیاری داشت.
برای آشنایی بیشتر با فرهنگ و رسوم فرهنگ رمضانی این روستا، خبرنگار ایکنای قم به سراغ مصطفی جعفرزاده دستجردی، پژوهشگر فرهنگ عامه و فرهنگ‌یار مرکز تحقیقات صدا‌وسیما واحد فرهنگ مردم رفته است تا با رسوم این شهر بیشتر آشنا شویم.
جعفرزاده درباره تدارکات پیش از ماه مبارک رمضان در این شهر گفت: با فرارسیدن ماه مبارک رمضان که مردم خود را برای یک ماه عبادت و روزه‌داری آماده می‌کنند، زنان و دختران آبادی، با همکاری و همیاری اقوام و همسایگان، از حدود یک هفته قبل به کارهایی از قبیل تهیه مواد غذایی، به ویژه غذاهای مرسوم ماه رمضان، پخت نان مصرفی برای مدت چند روز، نظافت، خانه‌تکانی، پاکیزگی و بهداشت بدن می‌پردازند.
ریختن سنگ در جوی برای رفع حاجت
وی افزود: انجام کارهای نظافتی در طول ماه مبارک رمضان ممکن است باعث ناتوانی روزه‌دار و ایجاد خلل در انجام عبادات و مستحبات مخصوص ماه رمضان شود و از سوی دیگر نظافت و بهداشت محیط زندگی و بدن را امری اثرگذار در پاکی و صفای باطن برای عبادت و اطاعت امر الهی می‌دانند.
جعفرزاده درباره اعمال اهالی روستا در روزهای پیشوازی ماه مبارک رمضان گفت: بسیاری از مردان و زنان مؤمن با تشویق فرزندان بالغ خود، طبق یک رسم و سنت کهن، سه روز آخر ماه شعبان و یا حداقل یک روز آخر ماه شعبان را به پیشواز می‌روند و روزه می‌گیرند، چراکه آن‌ها عقیده دارند خداوند ثواب سه ماه روزه را برایشان می‌نویسد. بعضی هم بنا به نذری که از قبل جهت برآورده شدن حاجت در نظر گرفته بودند، در روزهای اول، وسط و آخر ماه شعبان و یا سه روز آخر ماه روزه‌دار هستند.
وی با اشاره به سنت کلوخ اندازون در این روستا بیان کرد: در روز آخر ماه شعبان که در سایر نقاط کشور به «کلوخ اندازون» و در اصطلاح مردم این روستا به (کلغ اندازون) مرسوم است تا چند دهه قبل، رسم مردم در اغلب خانواده‌ها پخت غذای مخصوص و رفتن به گردشگاه مزارع به همراه اقوام و همسایه‌های نزدیک بود و بعضی پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها هم با دعوت از فرزندان خویش ضیافت ناهار را در داخل خانه برگزار می‌کردند.
جعفرزاده ادامه داد: در مراسم مربوط به کلوخ اندازون کسانی هم که مقید به گرفتن روزه پیشوازی بودند با عمل به روزه‌داری، در مجالس و تفریح دیگر افراد خانواده شرکت می‌کردند و بعدازظهر روز مراسم، بعضی از زنان و دختران آبادی راهی دشت و صحرا می‌شدند و با خوردن آجیل و تنقلات سنتی، این روز را به خوشی و خرمی می‌گذراندند. آن‌ها بنا به یک سنت قدیمی تعدادی کلوخ را لب نهرهای جاده برده و با ریختن کلوخ‌ها در آب روان، حوائج زندگی و تندرستی خود را برای روزه‌داری در ماه مبارک رمضان طلب می‌کردند.
رسم آشتی‌کنان قبل از ماه رمضان
جعفرزاده با اشاره به رسم آشتی‌کنان در ماه مبارک رمضان در این شهر اظهار کرد: از آنجایی که اختلافات و کدورت در اعتقاد دینی مردم، موجب عدم قبولی طاعات و عبادات به درگاه پروردگار است رسم آشتی‌کنان در بین خانواده و اشخاصی که به علت اختلاف و نزاع، مدت‌ها با همدیگر قهر بودند، قبل از فرارسیدن ماه مبارک رمضان، از سنت‌های رایج و بااهمیت مردم است.
وی افزود: به این ترتیب که یکی از ریش‌سفیدان و یا گیس‌سفیدان نزدیک به دو خانواده، ضیافت مختصری در خانه خود تشکیل می‌داد و با دعوت از طرفین، واسطه صلح و آشتی آنان می‌شد و این رسم با بوسیدن صورت همدیگر و طلب عفو در همان خانه پایان می‌گرفت. گرچه امروزه با رشد آگاهی و فرهنگ مردم، اختلافات و نزاع‌های قدیم وجود ندارد، اما اگر موردی پیدا شود، رسم آشتی‌کنان قبل از ماه مبارک رمضان همچنان رایج است.
جعفرزاده با اشاره به تغییری که مردم در کسب و کار خود در ماه رمضان می‌دهند، گفت: در طول ماه مبارک رمضان، از این جهت که روزه‌داران اعم از زن و مرد بتوانند به عمل روزه‌داری و انجام عبادات مخصوص این ماه، توجه و اهمیت بیشتری نشان دهند و همین‌طور توان روزه‌داری را در بدن حفظ کنند، معمولاً تغییراتی در کسب و کار خود ایجاد می‌کنند، کشاورزان و کارگران که کار خسته‌کننده و طاقت‌فرسایی دارند کارهای ضروری خود را از سپیده‌دم صبح شروع کرده و حداکثر تا هنگام ظهر دست از کار می‌کشند.
وی افزود: کسانی که در کارشان، وجود غبار غلیظ و دود، ممکن است روزه‌شان را باطل کند، را به ساعت شب و اگر ضروری نباشد به بعد از ماه مبارک رمضان موکول می‌کنند.
جلسات ختم قرآن ماه مبارک رمضان
جعفرزاده با تشریح رسم ختم قرآن در این ماه اظهار کرد: همه ساله در طول ماه مبارک رمضان عده‌ای از پیران و سالخوردگان آبادی که از سواد قرآنی برخوردار هستند و به خواندن قرآن تسلط کافی دارند، با استفاده از اوقات فراغت خود روزانه چند جزء قرآن را می‌خوانند و برخی‌ها در طول این ماه چند دوره قرآن را ختم می‌کنند.
وی افزود: عمل قرآن‌خوانی پیران اغلب در کوچه و میادین آبادی و با توجه به فصل گرما و سرمای سال در محل‌های آفتاب و سایه که گردهم می‌نشینند، مشاهده می‌شود و اگر مزاحمتی برایشان وجود داشته باشد به مسجد می‌روند تا از این ثواب بزرگ محروم نمانند و زنان مؤمن و باسواد هم به سهم خود از این فیض بهره‌مند می‌شوند.
جعفرزاده با اشاره به برگزاری جلسات سیار قرآن در شب‌های ماه رمضان گفت: تا حدود 20 سال قبل جلسه سیار قرائت قرآن با اعضایی که تعدادشان 20 تا 30 نفر از پیران و میانسال‌های قدیمی بود و هر شب در خانه یکی از افراد برگزار می‌شد و پس از تلاوت چند آیه توسط رئیس جلسه از سمت راست او نفرات به نوبت هر کدام تقریباً یک صفحه از قرآن را می‌خواندند و در مجموع هر شب یک جزء قرآن تلاوت می‌شد و در شب آخر ماه هم قرآن را ختم می‌کردند.
وی افزود: وسیله پذیرایی در جلسات خانگی معمولاً چای و خرما و در فصل تابستان به جای خرما یکی از میوه‌های موجود فصل بود، اما در شب آخر که ختم قرآن صورت می‌گرفت صاحبخانه به‌عنوان انعام و شیرینی ختم قرآن مقداری شیرینی و نقل هم اضافه می‌کرد.
جعفرزاده بیان کرد: در جلسات سیار قدیم حق غلط گرفتن و ذکر جمله «طیّب الله.» به منظور خاتمه دادن تلاوت هر یک از قاریان، فقط با رئیس جلسه قرائت بود و هیچ‌کس ولو با برتری علم و بزرگی سن، حق غلط‌گیری و دخالت نداشت و دیگر اینکه چون در چند شب موسوم به قدر(شب‌های احیا) اعضای جلسه به اتفاق بقیه اهالی در مسجد آبادی جهت مراسم احیا اجتماع می‌کردند.
وی گفت: قرائت قرآن در هر خانه‌ای که بود، زودتر از شب‌های دیگر شروع می‌کردند تا از فیض عبادات و شب زنده‌داری این شب‌ها باز نمانند، در حال حاضر جلسه قرائت قرآن با حضور نوجوانان و جوانان روستا هر شب در مکان مسجد و با نظارت روحانی محل برگزار می‌شود و جلسات سیار خانگی دیگر رایج نیست.
یادآوری آیین‌های دینی مردم قم در ماه مبارک رمضان كه ریشه در گذشته تاریخی دارد، بهترین فرصت برای بازیابی این سنت‌ها و به‌كارگیری آن در عصر حاضر است، تا عنصر معنویت در زندگی مردمان شهر، بار دیگر در جایگاه حقیقی خود متجلی شود.
گفت‌وگو از مصطفی اعتباری
انتهای پیام 
