چگونگی اعتماد به قول ثقه در پذیرش احادیث

محمدجواد توکلی خانیکی، عضو هیئت علمی دانشکده علوم قرآنی مشهد در گفت‌وگو با ایکنا از خراسان رضوی درباره صحت و سقم روایات مختلف اظهار کرد: باید نگاهمان را در رابطه با روایات عوض کنیم، نگاه بین مردم بیشتر ناشی از تبلیغات رسانه‌ای است، حال آنکه ابتدا باید روایات را به چند گونه تقسیم کنیم، بعضی روایات جعلی وارد شده و ممکن است فردی متوجه جعلی بودن روایت نشود و آن‌را در منبر و یا سخنرانی‌ مطرح کند، زیرا سلسله سند حدیث را بررسی نکرده‌ و به صرف اینکه در کتابی معتبر آمده است، آن‌را نقل می‌کنند، در حالی‌که آن کتاب معتبر رسالتش نقل تمامی احادیث است، هم احادیث دارای شبهه و هم احادیث صحیح.

وی بیان کرد: در بررسی سلسله سند برخی افراد هستند که بر آن تشکیک می‌کنند، از سوی دیگر نمی‌توان تمام روایاتی که با عقل جور در نمی‌آید را دور ریخت، زیرا برخی روایات در عالم معنا و برخی براساس معجزاتی که در میان مردم رخ داده است، روایت شده‌اند، به‌عنوان مثال اینکه پیامبران و امامان زبان حیوانات و پرندگان را می‌دانند، چنانکه در آیه 16سوره نمل آمده است «... عُلِّمْنَا مَنْطِقَ الطَّيْرِ ... ما را زبان مرغان آموختند ...».

تأثیر بیان راویان در نقل احادیث

توکلی خانیکی ادامه داد: البته بیان راویان نیز در این میان مؤثر است، به‌عنوان مثال راوی ممکن است مار افعی شکل را اژدها اطلاق کرده باشد که در تصویر ذهنی ما مفهومی نیست که مصداق داشته باشد و حتی گاه ممکن است اژدها استعاره‌ای از انسان‌های شرور باشد، بدین‌ترتیب توجه به بیان راوی در فهم معنای روایت اهمیت می‌یابد.

وی افزود: بخشی از روایات به جنبه‌های معنوی اشاره دارد و درک آن با عقل مادی امکان‌پذیر نیست، پس چطور می‌توان برای سنجش معنا از ماده استفاده کرد، به عبارتی در فهم معنای روایت، عقل کاسب‌کار ما معیار نیست و اگر در کتب معتبر و علمای درجه یک آمده است، ما تعبدی آن را می‌پذیریم، زیرا اغلب مردم توانایی تشخیص صحیح و سلیم را ندارند، اما از باب اعتماد به قول ثقه باید بپذیریم، حتی اگر نتوانیم دلیل و فلسفه آن‌را بیابیم.  

این استاد دانشگاه به سخنی از پیامبر(ص) اشاره و بیان کرد: «من‌ كذب‌ علي متعمداً فليتبوأ مقعده ‌من ‌النار ...؛ هر كس‌ از روی عمد بر من‌ دروغ ‌ببندد، جايگاهش‌ را دوزخ ‌بداند» و در روایت دیگری آمده است: «إذا جاءکم عنی حدیث، فاعرضوه على کتاب الله، فما وافق کتاب الله فاقبلوه، و ما خالفه فاضربوا به عرض الحائط؛ هرگاه حدیثى از من به شما برسد، آن‌ را بر کتاب خدا عرضه کنید، آنچه از آن موافق قرآن بود بپذیرید و آنچه مخالف بود به دیوارش بکوبید». البته باید توجه داشت که منظور روح کلی قرآن است.

وی گفت: از آنجا که قرآن سراسر معجزه است باید روایت را بر روح معجزه‌انگیز قرآن عرضه کرد، بنابراین اگر روایتی را بر روح کلی قرآن نه الفاظ آن عرضه کردیم و مغایرت یافتیم، بنا به فرموده پیامبر(ص)، حتی اگر از پیامبر(ص) گفته شود، به دیوار بزنید، اما اگر این مغایرت را نیافتید، باید آن‌را پذیرفت.