"Əl-Bəyan" Təfsiri ictihad baxışı ilə yazılıb
"Əl-Bəyan fi Təfsiril-Quran" təfsiri Ayətullah Xoinin əsəridir. Bu təfsir yazıldığı vaxtdan elmi dairələrin marağına səbəb olan müasir dövrün təfsirləri sırasındadır. Bu diqqət böyük dərəcədə Ayətullah Xoinin görkəmli elmi şəxsiyyəti və Qurani-Kərimin təfsirində ictihad metodundan istifadə etməsi ilə bağlıdır. İctihad ən yüksək elmi dərəcə və şəriət hökmlərini çıxarmaq qabiliyyətidir. Ərəbcə yazılmış bu təfsir Quran elminin bəzi mövzularını, o cümlədən möcüzələr, təhriflər və nasix və mənsuxu ehtiva edir.
Müəllif haqqında
Seyyid Əbülqasim Musəvi Xoi (1899-1992) şiə mərcəi-təqlidlərindən biri və 23 cildlik "Möcəm Ricalul-Hədis" kitabının müəllifidir. "Möcəm" hədis elminin terminlərindəndir ki, səhabə, şəhər və qəbilə adlarına əsasən hədislərin toplandığı kitab adlanır.
Ayətullah Mirzayi Naini və Ayətullah Mühəqqiq İsfahani onun fiqh və usul-fiqh üzrə ən görkəmli müəllimlərindən ikisi idi. Xoi 70 illik müəllimliyi dövründə bir tam "Xaric fiqh" (ali dərəcədə fiqh dərsi) kursu və altı kurs "Xaric usul-fiqh" (ali dərəcədə usul-fiqh dərsi) kurslarını tədris edib. Həmçinin Quranın təfsiri üzrə qısa kursu tədris edib. Məhəmməd İshaq Fəyyaz, Seyyid Məhəmməd Baqir Sədr, Mirzəcavad Təbrizi, Seyyid Əli Sistani, Hüseyn Vəhid Xorasani, Seyyid Musa Şübeyri Zəncani, Seyyid Musa Sədr və Seyyid Əbdülkərim Musəvi Ərdəbili kimi alimlər Xoinin tələbələri olublar.
Xoinin bir çox əsərləri əlli cildlik "İmam Əl-Xoyinin ensiklopediyası" adlı kitabda toplanmışdır. Bu kitabın 42 cildi istidlali fiqhin tam dövrəsini, 43-cü cilddən 48-ci cildə qədər isə usul-fiqhin tam dövrəsini ehtiva edir. Bu ensiklopediyanın 49-cu cildində bir neçə risalə, 50-ci cildində isə “Əl-Bəyan fi təfsir əl-Quran” kitabı yer alıb.
Əl-Bəyan təfsirinin metodu
Ayətullah Xoinin elmi mövqeyi və İslam elmlərindəki məharəti və ictihadı onun bu elmlərin hər birindəki məsələləri arqumentli yanaşma ilə araşdırıb təklif etməsinə səbəb olmuşdur. Buna görə də tez-tez yeniliklərə nail olur və yeni baxışlar və həll yolları təqdim edib.
"Əl-bəyan" təfsirinin də belə məzmunu var. Ayələrin təfsiri ilə bağlı mövzularda, məsələn: terminologiya, ədəbi məqamlar, ayələrin təfsirinin təqdim edilməsi və ya təfsir baxışlarının araşdırılması, elmi qabiliyyətinə əsaslanaraq, fikirləri tənqid və tədqiq edir, yeni səbəb və dəlillər gətirir.
Bu təfsirin xüsusiyyətləri arasında elmi əhatəlilik də var. Ayətullah Xoi böyük elmi baza ilə “Əl-Bəyan” təfsirini yazıb. Bu səbəbdən də Quranın təfsirində yenilik, ictihad və hərtərəfli olmaqdan əlavə müəllifin təfsir, hədis, kəlam, fiqh, usul, ədəbi və tarixi biliklərdən istifadəsi açıq şəkildə görünür.
Ayətullah Xoi Quranı yalnız bir aspektdən araşdıran təfsirçiləri tənqid edir və Qurana hərtərəfli yanaşmanın zəruriliyini ortaya qoyur. O, belə hesab edir: “Təfsirçilərin çoxu Quranın mövzu və elmlərinin ancaq bir hissəsinə toxunmuş, Quranın əzəmətini və həqiqətini göstərə biləcək digər hissəsini isə nəzərdən qaçırmışlar. Məsələn, bəzi təfsirçilər Quranı yalnız ədəbi qaydalar baxımından və lüğət və ərəb (sözlərin cümlədəki rolu) sahəsindən təfsir etmişlər. Bəziləri isə Quranı fəlsəfi baxımdan tədqiq etmişlər. Üçüncü dəstə də Quranı yeni elmlərlə təfsir edir. və eyni zamanda bütün bu təfsirçilər Quranın gördükləri baxış ilə nazil olduğunu düşünürlər.
“Əl-Bəyan” təfsirinin ədəbi, kəlami, təfsir və ictimai mövzularına qısaca nəzər salsaq, Ayətullah Xoinin ayələri necə böyük məharət və dəqiqliklə təfsir etdiyi və hər bir ayəni müxtəlif aspektlərdən təhlil və incələdiyi görünür. “Əl-Bəyan”ın hörmətli müəllifi bu yolla yeknəsəklikdən uzaq durmağa və ayənin əhatəli mənasını mümkün qədər izah etməyə çalışmışdır.
Ayətullah Xoi “Əl-Bəyan” təfsirində əvvəlcə ayələrdən öz təfsirini etməyə, sonra isə Quran ayələrinə istinad edərək təfsir baxışlarını nəzərdən keçirməyə çalışmışdır. Qurandan sonra onun təfsirinin digər mənbələri bunlardır: Əhli-beyt hədisləri, əqli araşdırmalar və ədəbi məqamlar. Ayətullah Xoinin təfsir mənbələrinə hərtərəfli baxışını və bu təfsirdə rasional dəlillərdən geniş istifadə etməsini nəzərə alaraq, "Əl-Bəyan"ın təfsir metodu ictihad metodu kimi təqdim edilməlidir.
