به گزارش ایکنا؛ پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم از جامعترین و مهمترین پژوهشکدههایی است که اختصاصاً در زمینههای مختلف قرآنی به مطالعه میپردازد؛ برای آشنایی بیشتر با فعالیتهای این پژوهشکده با حجتالاسلام والمسلمین محمدصادق یوسفیمقدم، رئیس پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم، به گفتوگو نشستیم؛ در این گفتوگو ضمن بررسی روند پژوهشهای قرآنی در کشور، سخن از کارآمدی مطالعات قرآنی به میان آمد و این پرسش مطرح شد که چه اقدامات باید انجام شود تا پژوهشهای قرآنی ملموس و عینی به نیازهای روز بپردازد و در بسیاری از مسائل به پاسخهای قرآنی رجوع شود؟
ایکنا ــ ضمن تشکر از اینکه دعوت ما را برای این گفتوگو پذیرفتید، قدری در مورد پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم توضیح دهید. این پژوهشکده را معرفی کنید و از اهداف آن بگویید.
مایلم در ابتدا خرسندیام را از اینکه توفیق پیدا کردم در خبرگزاری ایکنا حضور پیدا کنم ابراز کنم. حقیقتاً یکی از مصادیق روشن «كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِي السَّمَاءِ»، مجموعه ارزشمند ایکناست که خوش درخشیده و امروز خدمات بسیار ارزشمندی را به زبانهای گوناگون به جهان اسلام ارائه میکند و به عنوان عضوی کوچک و خدمتگزار در جامعه قرآنی از این خدمات تشکر میکنم.
پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن کریم در سال 1366 تأسیس شد و امروز بحمدالله یکی از مصادیق بارز «كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةٍ» است؛ یعنی خوب درخشیده و توانسته خدمات بسیار ارزشمندی را به ساحت قرآن کریم و نظام مقدس جمهوری اسلامی ارائه کند.
پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن با هدف توسعه پژوهشهای قرآنی و با نگاه مسئلهمحوری فعالیتش را آغاز کرد و نتایج امروز پژوهشکده به خوبی میتواند برای همه مخاطبان و علاقهمندان به قرآن کریم مورد استفاده قرار گیرد، اعم از نخبگان تا تودههای مردم که میتوانند از این خرمن پرفیض الهی خوشه برچینند.
پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن دو اداره دارد؛ یک اداره پژوهش که مدیریت پژوهش را بر عهده دارد و دیگری اداره فناوری اطلاعات که فعالیتهای نرمافزاری و مسئولیت حفظ دیتا و تبدیل دیتا به خروجیهای مورد نیاز را برعهده دارد. همچنین کتابخانه بسیار ارزشمندی داریم که به لحاظ برخورداری از منابع ارزشمند قرآنی در منطقه خاورمیانه نظیر ندارد و حدود 50 هزار کتاب در آن موجود است. علاوه بر این، تمام خروجیهای ما در آن پورتال موجود است. همچنین از طریق آن میتوان به سایتهای گوناگونی دسترسی یافت. اخیراً نیز سبد قرآنی در اختیار مخاطبان قرار گرفته و میتوانند از آن استفاده کنند.
علاوه بر این، پنج گروه علمی داریم که یکی از آنها گروه دایرةالمعارفهاست. در حقیقت، بزرگترین دایرةالمعارف قرآن در حال نشر است و از دل این دایرةالمعارف، دایرةالمعارفهای تخصصی منتشر میشود که میتوان به دایرةالمعارفهای اخلاق و قرآن، علوم قرآنی، لوم عقلی و معارف عقلی اشاره کرد. همچنین دایرةالمعارف اجتماعی برای کودکان و نوجوانان در حال تدوین است که به زبان نوجوانان تدوین میشود و تاکنون سه جلد آن منتشر شده است.
گروه دیگر، فرهنگنامههای قرآن کریم است که در این گروه فرهنگ قرآن کریم در 33 جلد منتشر شده و در اختیار مخاطبان قرار گرفته است. چند فرهنگنامه دیگر نیز وجود دارد که میتوان به فرهنگنامه واژگان مشابه قرآن و فرهنگنامه وجوه و نظایر قرآن کریم اشاره کرد. امروز هم فرهنگنامه سبک زندگی براساس آموزههای قرآن و اهل بیت(ع) در حال تدوین است.
مجموعه ما از متخصصترین مجموعهها در حوزه دانشنامهنگاری و فرهنگنامهنگاری است و شاید دایرةالمعارف قرآن کریم، که در حال انتشار آنیم، به اعتراف بسیاری از بزرگان این حوزه، بینظیرترین دایرةالمعارف قرآنی در سطح جهان اسلام باشد.
گروه دیگر تفسیر است که یکی از آثار آن تهیه تفسیر راهنما بود که این تفسیر در اختیار همه مخاطبان قرار گرفته است. تفسیر آموزشی قرآن کریم در حوزههای علمیه نیز از دیگر خروجیهاست که در اختیار اساتید قرار گرفته است. همچنین برای طلبهای که در سطوح ابتدایی حوزه است، از آغاز ورودش به حوزه تا مراحل پایانی با این تفسیر آشنا میشود و به تناسب سطح فکری و نیاز علمی او این تفسیر تدوین شده است. در همین گروه مجموعههای موضوعی تکنگاری متناسب با مسائل روز هم تألیف شده و در اختیار مخاطبان قرار گرفته است.
مطالعات تطبیقی گروه دیگری است که دو پروژه کلان دارد؛ یک کلانپروژه مربوط به قرآن و استشراق است که به شبهات و نگاههای مستشرقان درباره قرآن کریم به صورت عالمانه میپردازد و به شبهات آنها پاسخ میدهد؛ کلانپروژه دیگر مرجعیت علمی قرآن است که احتمالاً در آینده نه چندان دور موفق شویم گروه مرجعیت علمی قرآن را راهاندازی کنیم.
علوم قرآنی نام آخرین گروه است که فعالیتهایی درباره علوم قرآن انجام میشود و میتوان به اعجاز قرآن، تحریف قرآن و مباحث روششناسی قرآن کریم اشاره کرد. البته نگاه ما بهروز است. مثلاً در بحث اعجاز، اعجاز قرآن کریم با گرایش شبههپژوهی مورد بحث قرار گرفته و در حال حاضر، حدود سه جلد از آن منتشر شده است. بنابراین اصلیترین رویکرد ما مسئلهمحوری است و تلاش میکنیم که در فعالیتهایمان به نیازها و مسائل روز توجه کنیم.
ایکنا ــ امروزه به ویژه در محیطهای دانشگاهی شاهدیم که پژوهشگران از روشهای نوینی مانند زبانشناسی و نشانهشناسی در تحقیقات قرآنی استفاده میکنند. نظر شما در این باره چیست؟
رویکردهای جدید در پژوهشهای قرآنی را ابتدائاً نمیتوان تأیید یا رد کرد. قاعده و سبک پژوهش اقتضا میکند که این آثار را ببینیم و بعد بتوانیم درباره آنها قضاوت کنیم. ولی به صورت اجمالی مسئله از این قرار است که نمیتوانیم از نگاههایی که دانشمندان به قرآن دارند غافل شویم. امروزه یکی از بحثهای بسیار مهم، معناشناسی واژگان قرآن کریم محسوب میشود که در غرب و شرق مطرح است؛ این اقدامات تلاشهایی در راستای فهم مراد خداوند است که معتقدم تمام این روشها باید مورد توجه قرار گیرد و احیاناً اگر نقیصهای وجود دارد، این نقیصه برطرف شود و اگر بُعد اثباتی و کمالی دارد، از آن بُعد استفاده شود.
بنابراین مطلقاً نمیتوانیم نفی یا اثبات کنیم. قاعده اقتضا میکند که مورد بررسی قرار گیرد و قطعاً به دلیل اینکه انسانها کار علمی میکنند، فعالیتهای علمی آنها میتواند مورد استفاده قرار بگیرد.
ایکنا ــ چطور میتوان در پژوهشهای قرآنی به صورت ملموس و عینی به نیازهای روز پرداخت و به قرآن رجوع کرد؟ جامعه ما با مسائلی مانند آلودگی هوا و شفافیت اطلاعات مواجه است. چطور میتوان از قرآن برای حل این مسائل کمک گرفت؟
در پاسخ به این پرسش از مرحوم شهید صدر الگو میگیرم. او این سؤال را طرح میکند که چرا فقه در قیاس با تفسیر توسعه بیشتری پیدا کرده است؟ در پاسخ میگوید که فقه ما مستقیم با نیاز جامعه برخورد داشت. برای یک فرد مکلف در مسجد، بازار، خانه و محل کار مسئلهای پیش میآمد و بلافاصله آن را با فقیه و مرجعش در میان میگذاشت و او هم سعی میکرد پاسخ این فرد را از منابع فقهی و قرآن و سنت استخراج کند و در اختیار آن فرد قرار بدهد.
اعتقاد بنده این نیست که تفسیر موضوعی به این معناست که مثلاً موضوع انفاق در قرآن کریم را کار کنیم. اینها انجام شده و بسیار هم مورد توجه است، اما کار اساسی در زمینه تفسیر موضوعی این است که موضوع از بطن جامعه گرفته شود؛ یعنی نیاز جامعه به قرآن ارائه شود. همچنین شهید صدر معتقد است که بحث هدایت انسان مطرح است. قرآن کریم حرف برای گفتن دارد، چون فرض این است که قرآن کتاب هدایت است و در موضوع هدایت، هیچ چیزی را فروگذار نکرده است.
نمیخواهیم بگوییم که قرآن کریم تمام مسائل جامعهشناسی و روانشناسی را حل کند، بلکه میگوییم جایی که مربوط به هدایت است، حتماً حرفهایی برای گفتن دارد، چراکه در اینجا بحث «يُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ» است. اگر احساس میکنیم در جامعه مسائلی وجود دارد و به آنها نمیپردازیم، این نشانه ضعف ماست، نه اینکه قرآن کریم به این مسائل نپرداخته و به آنها پاسخ نداده است. امیرمؤمنان علی(ع) میفرماید که قرآن در جلوی چشم شماست، از آن استنطاق کنید؛ یعنی نیاز خودتان را به قرآن عرضه کنید، چراکه قرآن قطعاً به شما پاسخ میدهد.
اگر میخواهیم کار قرآنی کنیم، حتماً باید مطابق با نیازهای جامعه این کار را انجام دهیم، نه اینکه در خود قرآن دنبال مسئله باشیم. شما به آلودگی هوا اشاره کردید که مشکلات فکری، روحی و معنوی زیادی را برای مردم ایجاد کرده است و باید در این باره برای هدایت مردم حرفی داشته باشد.
ایکنا ــ پس از این همه سال که به تعداد پژوهشکدهها اضافه شده، همچنان سخن از بایدها به میان میآوریم و میگوییم باید این کار بشود اما چه زمانی میتوان به این نقطه رسید که محقق قرآنی بتواند مشکل مردم را حل کند و این خلأ پر شود؟
خلأ وقتی پر میشود که مسئولان ذیربط به ادعاهای خود پایان بدهند و فکر نکنند همان چیزی که خودشان میگویند صحیح است و همان طور کار را به اتمام برسانند. باید مسئول دولتی به پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآنی بگوید که برای این 10 مسئله روز چه پاسخهایی دارید و قرآن چه میگوید. اگر چنین اتفاقی رخ دهد میتوان گفت که کار به نقطه مطلوبی رسیده است.
فکر میکنم که ما به قرآن اندکی تشریفاتی نگاه میکنیم و آن را بیشتر برای آغاز جلسات مورد استفاده قرار میدهیم. البته خوب و ارزشمند است، اما اگر نگاه مسئولان ذیربط قرآنی باشد و هریک از وزرا به عنوان شهروند بگویند که باید مسائل ما با قرآن حل شود و آن مسائل را برای حل شدن به پژوهشکده علمی عرضه کنند، در این صورت میتوان امیدوار بود که مسائل بر اساس قرآن حل شوند.
بنابراین، در اینجا به چند چیز نیاز داریم؛ یکی اینکه مدیران ما باید باور داشته باشند که قرآن مسئلههای روز را حل میکند و دوم، مراکزی پژوهشی داشته باشیم که بتوانند به آن نیازها پاسخ بدهند. اگر اینها کنار هم قرار بگیرند، از حالت فعلی که گفتن بایدهاست خارج میشویم و به صورت عملی مشکلات حل خواهد شد.
ایکنا ــ قدری هم به همایش مقاومت اسلامی از نگاه قرآن بپردازیم که قرار است پژوهشکده شما آن را برگزار کند.
به خاطر دارم که دو نفر از جوانان که از مبارزان و مجاهدان حرم بودند به اتاق من آمدند و گفتند که درباره مقاومت کتاب، مقاله، سخنرانی و ... دارید که در اختیار ما قرار دهید؟ به آنها گفتم که فعلاً چیزی در دست ندارم و به فکر تدوین چنین محتوایی افتادم. البته به این نتیجه رسیدیم که این محتوا صرفاً سخنرانی نباشد بلکه باید مقالاتی نیز ارائه شود. برای رفع نیاز نرمافزاری مقاومت به این فکر افتادیم که در حوزه مبانی، اصول، چالشها و الگوهای مقاومت برنامهریزی کنیم.
سپس برای این همایش فراخوان دادیم و امیدواریم که پس از برگزاری این همایش، از نظر نرمافزاری پربارتر شویم تا بتوانیم نتایج حاصل از کار را در اختیار رزمندگان قرار دهیم که با جان و دل در حال دفاع از مرز و بوم کشورند. همچنین همایش فعلاً در سطح ملی برگزار میشود و بنا داریم که در صورت فراهم شدن ظرفیتها، به بُعد بینالمللی آن نیز توجه کنیم.
ایکنا ــ و اما سخن پایانی.
برای تجلیل از قرآنپویان زبان قاصری دارم. البته از همه کسانی که در فضای آلوده مجازی فعالیتهای قرآنی را پیش میبرند تشکر میکنم و با مشاهده خدمات ایکنا به فعالیتهای قرآنی امیدوار میشوم.
انتهای پیام