پیوست آموزشی قرآن برای تولید

رهبر معظم انقلاب در پیام نوروزی، در ادامه سنت حسنه نامگذاری‌های سالانه، سال 1401 را به عنوان «تولید، دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» نامگذاری کردند؛ کلیدواژه‌های مهم اقتصادی برای رشد هر جامعه‌ای که ارتباطی معنادار با یکدیگر دارند.

موضوع تولید بر پایه دانش یکی از مسائل مهمی است که در آموزه‌های دینی مورد توجه قرار گرفته است. در هر شغل و حرفه‌ای کسب دانش و حرکت بر اساس دانش امری اساسی و مهم است که بدون توجه به آن نمی‌توان به نتیجه مطلوب رسید. از این روست که وقتی در قرآن کریم سخن از حرفه و پیشه‌ای خاص می‌شود، در کنار آن پیوستی آموزشی نیز قید شده است. چه زمانی که نوح نبی(ع) قرار است سال‌ها به کشتی‌سازی بپردازد، چه زمانی که سلیمان نبی(ع) برای دفاع از سرزمینش دست به ساخت ابزار فلزی می‌زند، هیچ یک بدون در نظر گرفتن دانش راه به جایی نمی‌برند.

حضرت نو(ع) از پیامبرانی است که برای نجات از قوم خویش به خداوند متوسل می‌شود و خداوند ایشان را به ساخت کشتی امر می‌فرمایند، اما ساخت کشتی، آن هم وسیله‎ای ناشناخته و بزرگ نیاز به آموزش و راهنمایی دارد. خداوند این نیاز را به وسیله وحی برطرف می‎سازد. خداوند در آیه 37 سوره مبارکه «هود» به نوح(ع) دستور می‌دهد؛ «وَ اصْنَعِ الْفُلْکَ بِأَعْینِنا وَ وَحْینا/ و اکنون در حضور ما و طبق وحی ما کشتی بساز» و این «و وحینا/ طبق وحی ما» و این همان ضمیمه آموزشی است که برای یاری حضرت نوح(ع) برای ساخت کشتی به کار گرفته می‌شود؛ چه اینکه چنین کاری بدون آموزش و دانش لازم امکان‌پذیر نیست.

رفتارها و عملکرد حضرت یوسف(ع) نیز بر اساس علم و دانشی بود که از سوی خداوند بر قلبش وارد شده بود؛ چه در علم تعبیر خواب و چه در خزانه‌داری. آنچه را که پیش می‌برد بر اساس علم و آگاهی بود. دانشی که برای تعبیر خواب لازم است را از سوی خداوند دریافت می کند. این نوید از سوی یعقوب نبی(ع) به وی داده می‎شود؛ «وَكَذَلِكَ يَجْتَبِيكَ رَبُّكَ وَيُعَلِّمُكَ مِنْ تَأْوِيلِ الْأَحَادِيثِ/ و اين چنين پروردگارت تو را برمى‏‌گزيند و از تعبير خواب‌ها به تو مى ‌آموزد» (یوسف/ 6). کسب چنین دانشی است که بعدها او را در زندان عزیزتر می‌کند و مقام او را به جایگاه خزانه‌داری مصر می‌رساند. قرآن نیز به این امر اشاره کرده که «وَ لِنُعَلِّمَهُ مِنْ تَأْوِیْلِ الاَْحادِیثِ/ ما این کار را کردیم، تا او را بزرگ داریم؛ و از علم تعبیر خواب به او بیاموزیم» (یوسف/ 22).

قرار گرفتن حضرت یوسف(ع) در جایگاه مدیریتی نیز بر اساس علم و آگاهی است که نسبت به خزانه‌داری دارد و زمانی که قرار است در این جایگاه قرار گیرد خود را آگاه و مسلط بر آن معرفی می‌کند؛ «قالَ اجْعَلْنی عَلی خَزائِنِ الْأَرْضِ إِنِّی حَفیظٌ عَلیمٌ/ مرا سرپرست خزائن سرزمین (مصر) قرار ده، که نگهدارنده و آگاهم » (یوسف/ 55)

حضرت داوود نیز بر پایه دانشی که نسبت به آهنگری و زره‌سازی کسب می‌کند، فعالیت دارد. خداوند به حضرت داوود(ع) دانشی اعطا می‌کند تا به وسیله آن امرار معاش کند و علاوه بر آن زمینه‌ساز مقابله و شکست دشمنان می‌شود. «وَعَلَّمْنَاهُ صَنْعَةَ لَبُوسٍ لَكُمْ لِتُحْصِنَكُمْ مِنْ بَأْسِكُمْ فَهَلْ أَنْتُمْ شَاكِرُونَ/ و ما به داود صنعت زره ساختن برای شما آموختیم تا شما را از زخم شمشیر و آزار یکدیگر محفوظ دارد، آیا شکر به جای می‌آورید؟»

به سلیمان نیز چنین دانشی داده می‌شود. چشمه‌ای جوشان از مس اما این بار دانش بهره‌گیری از این نعمت الهی توسط لشکری از جنیان منتقل می‌شود. به اذن خداوند جنیان در اختیار سلیمان قرار می‌گیرند تا راه استفاده از این چشمه و ساخت ابزار و وسایل را در اختیار حضرت سلیمان و یارانش قرار دهند؛ «وَأَسَلْنَا لَهُ عَيْنَ الْقِطْرِ وَمِنَ الْجِنِّ مَنْ يَعْمَلُ بَيْنَ يَدَيْهِ بِإِذْنِ رَبِّهِ/ و معدن مس گداخته (یا نفت یا معادن دیگر) را برای او جاری گردانیدیم، و برخی از دیوان به اذن پروردگار در حضورش به خدمت می‌پرداختند» (سبأ/ 12)

بر اساس حکمت و تقدیر الهی، هر یک از انبیا بر اساس نیاز جامعه به سمت حرفه و شغلی گرایش یافته‌اند و به واسطه شغل شان جامعه‌ای را ارتقا یا نجات دادند، اما آنچه باعث اعتبار و قدرت و بزرگی انبیا شد، نه شغل و حرفه آنها بلکه دانشی بود که کسب کردند. بی شک دانش و استفاده درست از دانش بزرگی و اعتبار می‎آورد همانگونه که برده‎ای را از زندان آزاد کرد و عزیز مصر شد یا آنگونه که در مورد داوود و سلیمان می‎فرماید؛ «وَلَقَدْ آتَینا داوُدَ وَ سُلَیمانَ عِلْماً وَ قالا الْحَمْدُلِلَّهِ الَّذِى فَضَّلَنا عَلى کثِیرٍ مِنْ عِبادِهِ المُؤْمِنِینَ/ و به راستى به داود و سلیمان دانشى عطا کردیم، و آن دو گفتند: ستایش خدایى را که ما را بر بسیارى از بندگان باایمانش برترى داده است. (سوره نمل، آیه ۱۵) و درنهایت اگر نوع بشر نسبت به سایر موجودات برتری و رجحان دارد، از باب دانشی است که خداوند در او نهاده است، چه اینکه فرمود؛ «عَلَّمَ الْإِنْسَانَ مَا لَمْ يَعْلَمْ/ به آدمی آنچه را که نمی‌دانست تعلیم داد» (علق/ 5).

محمود قره‌داغی