تالاب «قوری‌گل» در آستانه خشک شدن
تالاب «قوری‌گل» یکی از تالاب‌های بین‌المللی آذربایجان شرقی است و اهمیت بسیار زیادی دارد که این روزها حال خوبی نداشته و در حال خشک شدن است و این درحالیست که مسئولان متولی در خشک شدن آن توافق نظر ندارند.
تالاب قوری‌گل در ۳۰ کیلومتری جنوب شرق تبریز و در ۱۵ کیلومتری غرب شهر بستان‌آباد در مجاورت روستای یوسف آباد قرار گرفته‌است. منابع تأمین‌کنندهٔ آب این تالاب از آب‌های جاری ناشی از برف و باران و تعدادی چشمه‌های زیرزمینی است که در کف آن جریان دارند. با توجه به اهمیت زیست‌محیطی تالاب قوری‌گل، این تالاب جزو تالاب‌های بین‌المللی ثبت شده در کنوانسیون رامسر است. همچنین این تالاب به خاطر پذیرا بودن فصلی شماری از پرندگان حمایت شده مهاجر، حائز اهمیت ملی و بین‌المللی است و یکی از ویژگی‌های کم‌نظیر این تالاب در مقایسه با سایر دریاچه‌های منطقه این تالاب آب شیرین بودن آن است.
آب این تالاب در سال‌های گذشته از طریق بارش‌های فصلی و آبراهه‌های حاشیه‌ی تالاب تامین می‌شد اما با توجه به قرارگرفتن در شرایط خشکسالی و کاهش ورودی آب به تالاب، حق‌آبه آن طی سال‌های اخیر از طریق کانال احداثی از دامنه‌های سهند به نام کانال «صبری چای» تامین می‌شود.
اما با توجه به وضعیت نامناسب کانال انتقال آب به تالاب که اکنون تنها منشا تامین حق‌آبه‌ی آن شده است، شاهد برداشت‌های بی‌رویه بوده و در نهایت مقدار آبی که می‌تواند حداقل جان این تالاب بین المللی را از مرگ همیشگی‌اش نجات دهد، بسیار کمتر از انتظار است.این روزها وضعیت تالاب قوری‌گل همانند دریاچه ارومیه بیش از پیش وخیم‌تر شده و اکنون تقریباً خشک شده و چندان چیزی از آن باقی نمانده است.
یوسف غفارزاده، مدیر عامل آب منطقه‌ای آذربایجان‌شرقی چندی قبل در گفت‌وگو با ایرنا، اظهار کرد: تالاب قوری‌گل شهرستان بستان آباد نه تنها خشک نشده، بلکه در زمان حاضر نسبت به مدت مشابه پارسال ۵۰ هزار مترمکعب هم آب بیشتر دارد.
وی با اشاره به انتشار خبرهایی مبنی بر خشک شدن تالاب بین‌المللی قوری‌گل در رسانه‌های آذربایجان شرقی ادامه داد: این تالاب در زمان حاضر ۵۴۰ هزار مترمکعب آب دارد که پارسال ۵۰ هزار مترمکعب کمتر از این مقدار بود.
غفارزاده اضافه کرد: تالاب قوری‌گل، حوضه آبی کوچک و مقدار آبگیری آن تابعی از میزان نزولات جوی است و با توجه به خشکسالی های مداوم و کاهش بارندگی در سال جاری، ما یک میلیون و ۲۰۰ هزار مترمکعب آب از رودخانه «اوجان چای» به این تالاب آب آوردیم.
وی ادامه داد: از این میزان طبق روال همه ساله حدود ۷۰۰ هزار مترمکعب تبخیر شده و با توجه به اتمام اوج گرما در استان، تبخیر آب آن روند کاهشی دارد.
مدیر عامل آب منطقه‌ای آذربایجان‌شرقی افزود: بر این اساس نگرانی‌ها درباره احتمال خشک شدن تالاب قوری‌گل بی‌مورد است و ما طبق سنت همه ساله آب مورد نیاز این تالاب را مطابق برنامه‌ریزی‌های رایج تأمین می‌کنیم.
وضعیت تالاب قوری‌گل بحرانی و ناگوار است
بهروز ساری صراف، رئیس دانشکده برنامه ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز، در گفت‌وگو با ایکنا از آذربایجان شرقی، اظهار کرد: با استناد به آمار شرکت آب منطقه‌ای استان، حجم تالاب قوری‌گل در حال حاضر تقریباً ۵۰۰ هزار متر مکعب است و در مقایسه با میانگین دراز مدت که یک میلیون و ۶۵۰ هزار متر مکعب بود، حدوداً یک میلیون و ۱۵۰ هزار متر مکعب آب آن کاهش یافته است.
وی ادامه داد: در سال ۱۳۸۶ تالاب قوری‌گل بالاترین تراز و وسعت آب را داشت و تراز حالت بهینه آن، سه میلیون و ۷۸۰ متر مکعب بوده است که اکنون نسبت به سال بهینه، سه میلیون و ۲۸۰ متر مکعب آب آن کاهش یافته است، پس وضعیت آن ناگوار و بحرانی است.
ساری صراف گفت: سال ۱۳۹۶ آب تالاب افت کرد و تراز آن به ۱۹۰ هزار متر مکعب رسیده است یعنی در طی ده سال، نوسانات بیشتری داشته و تقریبا سه میلیون و ۵۸۰ هزار متر مکعب آب آن کاهش یافته است.
وی افزود: اگر به بارندگی‌ها توجه کنیم، در طی ده سال چندان کاهش نیافته و میزان تبخیر هم چندان افزایش نیافته است اما اتفاقات بیشتر در زمینه افزایش مصرف و تقاضا رخ داده و دلیل اصلی آن رفتارهای مردم و مباحث جامعه شناسی است و مسئولان محیط زیست استان و قوه قضاییه بستان آباد نیز دلیل اصلی را عدم مشارکت و هماهنگی مردم بیان کرده‌اند.
این استاد دانشگاه، با بیان اینکه احیا و حفاظت از تالاب قوری‌گل وظیفه همگانی است، یادآور شد: کشاورزی بی‌رویه و تأکید مسئولان بر کشاورزی ناکارآمد، حفر چاه‌های غیر مجاز، ساخت ویلای مسکونی و برداشت بی‌رویه از آب شیرین رودخانه‌ها و چاه‌های آب سبب از بین رفتن قوری‌گل شده و در تمامی مناطق حاصل‌خیز «ساخت خانه دوم یا ویلاسازی» اتفاق افتاده است و باید تأکید کرد که اثرات منفی این پدیده صرفاً و تنها با تخریب، قلع و قمع برطرف نمی‌شود.
وی با اشاره به تأثیر برداشت بی‌رویه آب در وضعیت تالاب قوری‌گل گفت: هر مخزنی ورودی و خروجی دارد، اگر خروجی بیشتر از ورودی باشد، وضعیت بحرانی می‌شود، برداشت بی‌رویه تأثیر سوء دارد و مسئولان حاکمیتی باید به‌طور علمی بررسی کنند که دلیل بی‌میلی و ناهماهنگی مردمی و عدم حمایت مردم از برنامه‌های سازمان‌های دولتی چیست؟ این برداشت بی‌رویه به ضرر خود کشاورزان و مردم منطقه نیز است؛ اما زمانی که کشاورزان سود اقتصادی و متناسبی از زمین‌های کشاورزی خود بر نمی‌دارند و مطالبات و تقاضای آنها به بار نمی‌نشیند، این درست انجام نمی‌شود و به ناچار بخشی از اراضی خود را عمدتاً به شهروندان تبریزی که برای فرار از تنگناهای زندگی شهری به اراضی اطراف روی می‌آورند، فروخته و ساخت و سازها شروع می‌شود.
وی ادامه داد: روستاییان و کشاورزان برای سرپا نگه داشتن زندگی خود، مجبور به فروش زمین‌های کشاورزی و برداشت بی‌رویه از آب می‌شوند که تأثیر بسیار بدی برای سرنوشت خودشان نیز دارد و مردم تبریز هم که توانمندی خرید اراضی مرغوب کشاورزی را دارند نیاز روحی به ساکن شدن در روستاهای اطراف از جمله اراضی زیبای اطراف تالاب قوری‌گل را احساس می‌کنند که این امر نیز قابل بررسی است.
صراف افزود: خشکی تالاب قوری‌گل دارای دلایل فیزیکی، سخت افزاری و نرم افزاری است، دلایل سخت افزاری و انتقال آب رودخانه‌ها توسط کانال به اراضی کشاورزی و تالاب ایجاد می‌شود و دلایل نرم افزاری نیز ناشی از عدم مشارکت مردم است.
عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز گفت: دلایل و مباحث فیزیکی با قانون‌گذاری برطرف می‌شود، کانال آبی در دامنه سهند برای پر کردن آب دریاچه اختصاص یافته است اما ترمیم فرسودگی آن توسط سازمان آب باید انجام شود تا سیستم آبرسانی ارتقا و بهینه‌سازی شود چراکه اتلاف آب در مسیر انتقال بسیار زیاد است و نیازمند لوله‌گذاری و تعمیرات اساسی است و اعتبار لازم باید تامین شود همچنین بخش رو باز کانال که تبخیر و تعرق آن بسیار است را باید سرمایه‌گذاری کرده و پوشانده شود.
وی بیان کرد: دلایل نرم افزاری همان عدم مشارکت جوامع محلی است که حتماً باید مطالعاتی در این زمینه انجام شود و این مورد را هم باید یادآوری کرد که با قلع و قمع و به اصطلاح با آزادسازی اراضی کشاورزی و برخوردهای فیزیکی، هماهنگ سازی جوامع محلی را نمی‌توان مشاهده کرد.
رئیس دانشکده برنامه‌ریزی و علوم محیطی دانشگاه تبریز بیان کرد: قوری‌گل تالابی بین‌المللی است و از نظر جوامع بین‌المللی، مدیریت تالاب معیار ارزش‌گذاری است و باید بودجه خوبی به آن اختصاص یابد و سازمان آب و سازمان محیط زیست به‌عنوان مجری باید در رفع نواقص بکوشند.
وی افزود: حکمرانی خوب در مدیریت آب نیز تأثیرگذار است و مقدمه آن بررسی ناکامی سیاست‌های گذشته مدیریت آب است که در اثر فشارهای توسعه‌ای و الزامات برای توسعه‌ی اراضی کشاورزی پدید آمده و باعث مشکلاتی در منطقه شده است و باید به صراحت گفت که بحران کم آبی در نتیجه حکمرانی نامناسب آب بوده است.
صراف اظهار کرد: مدیریت یک طرفه ناکارآمد است و به جای آن، مدیریت مشارکتی باید جایگزین شود و امروزه اصلاح حکمرانی آب بحث جدی است که از طریق اقدامات مدیریتی در طیف وسیعی از حوزه‌های اقتصادی، سیاسی، اداری و ... به‌کار گرفته شده و در نهایت منجر به تنظیم شرایط آب می‌شود.
وی ادامه داد: پیشنهاد نهایی هماهنگی اهداف حاکمیتی با مطالبات مردمی است، جامعه بهره‌وران و بهره‌برداران باید اهداف دولت را بپذیرند و دولت نیز مطالبات و نیازهای جامعه کشاورزی را قبول کند تا با یکدیگر در اصلاح و بهبود بهره‌وری قدم بردارند اما به یاد داشته باشند که رعایت عدل و انصاف در استفاده از منابع آب و سرزمین مورد تقاضای جامعه است.
قوری‌گل وضعیت مناسبی ندارد
یداله آذرهوا، دبیر تالاب‌های آذربایجان شرقی نیز در گفت وگو با عصر تبریز با اشاره به وجود ۲۷ تالاب شناخته شده در سطح استان، گفت: این تالاب‌ها عمدتاً فصلی و برخی نیز مانند تالاب‌های قوری‌گول و قره قشلاق دائمی هستند.
وی در خصوص دو تالاب مهم و بزرگ استان افزود: تالاب بین المللی قوری‌گول به‌عنوان منطقه حفاظت شده و تالاب قره قشلاق نیز تحت عنوان منطقه شکار ممنوع مدیریت می‌شوند.
آذرهوا بیان کرد: سایر تالاب‌های استان نیز تقریباً دارای آب هستند، اما با وقوع شرایط خشکسالی اغلب فصلی بوده و معمولاً آب در فصول زمستان و بهار در این تالاب‌ها جمع می‌شود و در فصل گرما، آبی نداشته و خشک می‌شوند که نیازمند مطالعه و تعیین حق‌آبه و تأمین آن است.
وی افزود: تالاب قوری‌گل در بستان‌آباد و قره قشلاق در بناب واقع شده است و از لحاظ آبی وضعیت آنها مناسب نیست چنانچه تالاب قوری گل در آستانه خشکیدن است، اما قره قشلاق تابع رودخانه‌های تغذیه کننده بوده و شرایط آن فرق می‌کند، حالت دریاچه‌ای نداشته و تابع بارش‌ها است.
آذرهوا بیان کرد: مساحت کل تالاب قوری‌گل، ۲۰۰ هکتار بوده و از سال ۵۴ نیز به عنوان «سایت رامسر» و تالاب بین المللی استان شناخته می‌شود و حدود ۹۲ گونه پرنده و ۲۸۰ گونه گیاهی شامل گیاهان مرتعی، کنار تالابی، شناور و غوطه ور در این تالاب وجود دارند و امسال به دلیل شرایط خشکسالی دریاچه، مهاجرت آنها زودتر اتفاق افتاد.
وی تصریح کرد: آب این تالاب از طریق منابع مختلف چون بارش‌های مستقیم، جریانات حاشیه‌ای تالاب تأمین می‌شود اما اصلی‌ترین منبع آن کانال احداثی از دامنه سهند است که با توجه به قرارگرفتن در شرایط خشکسالی و کاهش ورودی آب به تالاب، حق‌آبه تالاب در سال‌های اخیر از طریق این کانال تامین می‌شود.
آذرهوا در تشریح عوامل دخیل در خشکی این تالاب گفت: بهره‌برداری بیش از حد در حاشیه تالاب و تغییر کاربری در حاشیه آن چون حفر چاه‌های غیر مجاز و ویلاسازی تأثیر منفی بسیار زیادی در وضعیت نامناسب تالاب قوری‌گل داشته و بیلان آن را کاهش داده است بگونه‌ای که در آستانه خشک شدن است.
وی عامل مهم خشکسالی تالاب قوری‌گل را کانال آبرسانی احداث شده عنوان کرده و ادامه داد: شرکت آب منطقه‌ای متولی این موضوع بوده و در سال‌های گذشته اقدامات شایانی در خصوص مرمت بخش‌های فرسوده کانال انجام داده است، اما به جهت وضعیت نامناسب کانال، اتلاف آب در مسیر انتقال بسیار زیاد بوده و نیازمند مرمت اساسی و لوله‌گذاری است که متأسفانه این امر تاکنون محقق نشده و نیازمند تامین اعتبارات لازم است.
وی در ادامه با اشاره به شرایط خشکسالی و کمبود بارش‌ها، افزود: تالاب‌های استان تابع بارش هستند و با ادامه‌ی خشکسالی‌ها، وضعیت یک سری تالاب که رابطه مستقیمی با بارش‌ها دارند، نابسامان می‌شود.
دبیر تالاب‌های آذربایجان شرقی در پایان گفت: بزرگترین چالش ما بهره‌برداری جوامع محلی و کشاورزی است که باید مصارف صرفه‌جویی شده و مدیریت شوند و با این وضع بهره‌برداری، آینده خوبی برای تالاب‌ها متصور نیست مگر اینکه در الگوی کشت، توسعه‌ی شیوه‌های نوین آبیاری و صرفه‌جویی در مصارف تجدید نظری شود البته عامل اقلیم نیز بی‌تأثیر نیست ولی نقش اساسی ندارد و مصارف باید پایدار باشند.
انتهای پیام
