شهرسازی باید همراه با خواسته‌های مردم باشد

به گزارش ایکنا از آذربایجان‌شرقی، محمدرضا پورمحمدی، عضو هئیت علمی دانشگاه تبریز، امروز 31 فروردین‌ماه، در نشست چالش‌ها و الزامات حکمرانی شهروندی در آذربایجان شرقی، اظهار کرد: علی‌رغم سابقه بسیار دیرینه در بحث مدنیت، شهرنشینی و اقدامات برنامه‌ریزی در کشور متاسفانه شتاب شهرگرایی و شهرنشینی در کشور از دهه ۴۰ شروع شده است.

وی افزود: از دهه چهلم شمسی شاهد گسترش شهرها و سیر مهاجرت روستاییان به شهرها به ویژه شهرهای بزرگ هستیم. البته مهاجرت چیز بدی نیست مثل مهاجرت اقوام آریایی یا مهاجرت مسلمان از مکه به مدینه اما مهاجرتی که در ایران و شهرهای جهان سوم اتفاق افتاده به دلیل سختی معیشت و مشکلات زندگی در روستاها و آماده نبودن اقتصاد شهری بوده که باعث شده تا در مبدا و مقصد با مشکلات جدی مواجه شویم.

پورمحمدی، در خصوص کاستی‌های نظام برنامه‌ریزی که منجر به سختی حکمرانی در شهرها شده است، تشریح کرد: یکی از جدی ترین مشکلات ما در طول سال‌های قبل و بعد از انقلاب، فقدان طرح آمایش سرزمین است. عملاً طرح آمایش سرزمینی که بخواهد مشخصاً چگونگی توزیع منطقی و عقلایی جمعیت، انسان، فضا و فعالیت در کشور را شرح دهد نداریم و در نتیجه ۸۰ درصد جمعیت کشور در ۱۹ شهر در شمال و شمالغرب کشور زندگی می‌کنند در حالی که نزدیک به ۱۲۰۰ شهر در کشور وجود دارد.

استاندار سابق آذربایجان شرقی، با بیان این‌که ۴۴ درصد از جمعیت شهرنشین کشور در پنج شهر بزرگ سکونت دارند، اظهار کرد: مشکل این کلانشهرها مادامی که موضوع پخش جمعیت در پهنه کشور حل نشده حل نمی‌شود. ساخت مسکن، گسترش شبکه عبور و مرور و اقداماتی از این قبیل فقط باعث جذب جمعیت بیشتر می‌شود.

وی با تاکید بر لزوم توزیع منطقی جمعیت در سطح استان، افزود: پیش بینی شده که ۵۰ درصد جمعیت جهان در سال ۲۰۳۰ میلادی شهرنشین شوند که این رقم برای کشور ما ۶۰ درصد و در استان ما نیز ۷۲ درصد جمعیت شهرنشین هستند که اگر این جمعیت در پهنه استان توزیع نشود، اضافه کردن خدمات در کلانشهر تبریز دردی را درمان نمی‌کند.

وی تاکید کرد: حکمرانی در تعریف امروز یعنی تقسیم مسئولیت، صلاحیت و قدرت بین دولت، جامعه مدنی و بخش خصوصی است در حالی که یک تعارض جدی بین نظام برنامه ریزی بخشی و شهری در کشور ما وجود دارد. کشور به شکل متمرکز مدیریت می‌شود و ۱۹ وزارتخانه داریم که هر یک متولی پیشبرد اهداف بخش خود بوده و هماهنگی برای مدیریت واحد در شهر وجود ندارد.

این استاد دانشگاه تبریز ادامه داد: یکی دیگر از کاستی‌ها، جزء نگری برنامه‌ها است. دو دیدگاه در برنامه ریزی به نام تقلیل گرایی و کل نگری داریم که برنامه‌های ما جزء نگر محض هستند. حتی اگر برنامه جامع شهر تبریز به خوبی تهیه و اجرا شود، در واقع زرق و برق شهر را بیشتر کردیم که این امر مشکلات را حل نمی‌کند.

وی تصریح کرد: جزء نگر بودن طرح‌های توسعه شهری به این معنا است که ما شهر تبریز را فقط در تبریز خلاصه کنیم و می‌خواهیم این شهر را توسعه دهیم اما وقتی بخواهیم تبریز را به تنهایی توسعه داده و نواحی پیرامون را مدنظر قرار ندهیم، شاهد رشد نابرابر در منطقه خواهیم بود. بنابراین مادامی که بین دو نقطه نابرابری وجود داشته باشد، مردم همواره از نقطه محروم به سمت نقطه پربرخوردار می‌روند و در این راستا باید طرح منطقه شهری تهیه شود.

پورمحمدی، گفت: کاستی دیگر حکمرانی شهری، تک بعدی بودن برنامه‌ها است. طرح‌های تهیه شده دارای عنوان جامع است اما همه می‌دانیم که این طرح‌ها جامع نیستند، بلکه تنها طرح فیزیکی و کاربری توسعه شهر هستند و هیچ مکانیزمی برای توسعه جمعیت ندارند.

عضو هیئت علمی دانشگاه تبریز، افزود: زمانی رشد جمعیت شهرنشینی ۵.۴ درصد بود اما الان منفی است. طرحی که برای ۲۰ سال دیگر تهیه شده با این رشد قطعا همخوانی نخواهد داشت. مثلا درباره حجم ترافیک خیابان‌های شهر اطلاعات درستی نداریم و اطلاعات بسیاری از پارامترهایی که پیش درآمد برنامه‌های بلندمدت هست، وجود ندارد. بنابراین برنامه‌های بلندمدت به درد جوامعی که اطلاعات کافی دارند و تحولات قابل پیش بینی است، می‌خورد.

وی گفت: بسیاری از ضوابطی که در طرح‌ها مورداستفاده قرار می‌گیرد با واقعیت‌های زندگی مردم تطبیق ندارد. مثلا در طرح جامع شهر تبریز، حدنصاب قطعات مسکونی ۱۷۵ مترمربع است که برای مردم امروز قابل دسترس نیست. تطبیق استانداردها با واقعیت‌های زندگی مردم قطعا حکمرانی را راحت تر می‌کند.

وی با اشاره به مشکلات تهیه و تصویب طرح‌ها، اظهار کرد: بخش خصوصی طرح را تهیه می‌کند و سپس طرح توسط شورای عالی معماری تصویب می‌شود که شاید این پروسه تصویب چندین سال طول بکشد در حالی که شهر یک ماهیت پویا دارد و عرض یک سال بسیاری از پارامترها تغییر می‌یابد. زمانی که بنده مسئول بودم هم بر اساس طرح تفضیلی سال ۵۷ عمل می‌کردیم.

این استاد دانشگاه تبریز با اشاره به مشکل کاستی در مشارکت مردم، افزود: کدام بستر مشارکتی برای مردم به جز زمان انتخابات وجود دارد. در قانون پیش بینی شده که باید هر طرح در معرض دید مردم باشد و نظر بدهند و همراهی داشته باشند اما در واقعیت چنین نیست و یکی از کاستی‌های ما هم در زمینه مشارکت مردم است.

وی خاطرنشان کرد: کاستی دیگر اراده گرایانه بودن برنامه‌های ما است. برخی مدیران اجرایی فکر می‌کنند که اراده آن‌ها وحی مطلق است و وقتی بخواهند، اتفاق می‌افتد در حالی که اینگونه نیست و شهرسازی باید همراه با خواسته‌های مردم باشد.

پورمحمدی، ادامه داد: برای تسهیل مدیریت تبریز باید طرح جامع شهرستان تبریز را داشته باشیم و به شوراهای برنامه ریزی استانی و شهرستانی اختیارات بیشتر دهیم. تعداد ۴۵۰ سازمان مردم نهاد در استان داریم که بخشی فعال هستند و می‌توان آن‌ها را برای پیشبرد اهداف به کار گرفت. اطلاع رسانی به مردم برای استفاده از توانمندی‌های آن‌ها در امر سرمایه گذاری و پیشرفت هم از دیگر نکاتی است که می‌توان در زمینه حکمرانی متعال بهره برد.