امام باقر(ع) احیاگر تمدن نبوی است

به گزارش ایکنا، حجت‌الاسلام و المسلمین محمدجواد یاوری، عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) 5 تیرماه در نشست علمی «چالش‌های پیش‌روی حیات علمی امام محمدباقر علیه‌السلام» به عنوان صدونهمین نشست از سلسله‌نشست‌های مــــرکـــز مـــطالعات و پــاســخ‌گــویی بــه شبــــهــات حوزه‌های علمیه، گفت: در مورد زندگی امام باقر نویسندگان زیادی قلم زده و هر کدام گوشه‌ای از زندگی ایشان را به تصویر کشیده‌اند و یکی از اهداف این نویسندگان این بوده است که امام باقر(ع) را به جامعه امروزی معرفی کنند تا ما به عنوان پیروان ایشان الگوبرداری کنیم.  

وی افزود: در کنار این بحث، شبهاتی هم پیرامون زندگانی ائمه(ع) به صورت کلی و از جمله آن امام همام پیش آمده است؛ از جمله این شبهات آن است که این امام و فرزند ایشان امام صادق(ع) در بستر جامعه بروز و ظهور زیاد و تاثیرگذاری تمدنی چندانی نداشتند.

دیدگاه ذهبی در مورد امام باقر(ع)

یاوری با بیان اینکه وجود مقدس پیامبر امام باقر(ع) را شکافنده علوم دانسته، کسی که دین  و علم انبیاء را می‌شکافد، تصریح کرد: شیعه و سنی و حتی محققان مستشرق از ایشان با این تعبیر یاد کرده‌اند که امام باقر(ع) در لسان نصوص دینی، شکافنده علوم مختلف است. مثلا ذهبی از علمای اهل سنت گفته است که او به دلیل صداقت و وثاقت و علم، جایگاه بالایی داشت و متانت، وثاقت و عالم‌بودن ایشان، سبب شایستگی آن حضرت برای خلافت شده بود.  

عضو هیئت علمی مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) با بیان اینکه بخشی از زندگی امام باقر(ع) در دوره منع حدیث و کتابت روایات پیامبر(ص) است، اضافه کرد: در دوره عمربن عبدالعزیز این منع برداشته شد و عالمانی امثال زهری اهل سنت و ... به نگارش حدیث و سنت پیامبر(ص) پرداختند و در چنین دوره‌ای که همه تلاش‌ها برای حذف شیعه رخ می‌داد امام(ع) تلاش و کوشش کردند. جامعه را از این دوره سخت بیرون ببرند.

وی با بیان اینکه دوره امام(ع) طوری بود که امثال حجاج برخوردهای جنایت‌باری در مواجهه با شیعیان داشتند، افزود: در این دوره شرایطی داریم که خلفا اگر نمی‌توانند شیعه را حذف کنند قصد داشتند، شیعیان را در جریان اهل سنت هضم کنند و این کار را با مباحث کلامی و اعتقادی پیش ببرند.

یاوری افزود: امام باقر(ع) فرمودند در دوره پدرم اینها کاری کردند که شیعیان احکام شرعی خود مانند احکام حج را بلد نبودند و کنیزکان آوازه‌خوان ارزشمندترین کالا در نزد مردم بودند و در چنین بحران و شرایطی امام، شیعه را حفظ و معارف اهل بیت(ع) را ترویج کردند.

زمانی که نقل حدیث از امام علی(ع) جرم بود

استاد مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) تصریح کرد: ما تا شرایط و زمانه ایشان را ترسیم نکنیم درک درستی از اقدامات امام(ع) هم نخواهیم داشت و اندیشه تمدنی امام، زمانی برای ما روشن می‌شود که زمانه ایشان را به خوبی ترسیم کنیم؛ امام باقر(ع) فرمودند: شرایط کنونی دوره‌ای است که من جرئت ندارم روایتی از علی بن ابیطالب(ع) نقل کنم، گاهی حتی جامعه زیر بار فرمایش  سخن پیامبر(ص) هم نمی‌رود و امام باقر(ع) مجبور بودند که روایات را به سند جابر از پیامبر نقل کنند زیرا مردم جابر را به عنوان صحابی پیامبر می‌شناختند و قبول داشتند ولی از امام نمی‌پذیرفتند. 

یاوری بیان کرد: در این دوره حتی در مناطق شیعه‌نشین به تبلیغ اهل سنت پرداخته می‌شد، فساد و بی بندوباری زیاد بود و نقل مناقب و فضایل اهل بیت(ع) هم کمتر امکان داشت ولی امام(ع) کاری کرد که نقل این مناقب به تدریج زیاد شود.

یاوری اضافه کرد: به عناون نمونه وقتی خالد به زهری از علمای سنی گفت که تو سیره پیامبر(ص) را بنویس او گفت: من اگر بخواهم بنویسم مجبورم در لابلای آن از علی بنویسم ولی خالد گفت تا جایی بنویس که مردم علی را با آمیزه‌ای از  تناقض و در قعر جهنم ببینند و در چنین شراطی امام باقر(ع) باید تلاش کند تا روایات و سیره پیامبر(ص) را احیاء کند و ایشان این کار تمدنی بزرگ را انجام داد و به حفظ و حراست آموزه‌های اسلامی پرداخت.

یاوری بیان کرد: امام باقر(ع) خودشان و اهل بیت(ع) را به عنوان میراث‌دار پیامبر(ص) معرفی کردند و خود را وارث پیامبر(ص) به مردم نشان دادند و به مرجعیت دینی و علمی تبدیل شدند؛ نمایندگانی را به مناطق مختلف مانند خراسان و کوفه و ... فرستادند تا امام باقر(ع) را به عنوان ولی و امام معرفی کنند و ایشان کاری کرد که شیعه از غیر شیعه متمایز شد لذا کار مهم امام باقر(ع)حفظ آموزه‌های تشیع و مرزبندی با غیر شیعه بود.  

تربیت شاگردان مبرز

استاد مؤسسه آموزشی پژوهشی امام خمینی(ره) افزود: ایشان تربیت شاگرد را در دستور کار خود قرار داد و در جلسات درس و بحث مطالب علمی خود را بیان کردند و به تعبیر شیخ مفید و حتی برخی از مستشرقان، این امام دارای فقه متمایز بود و شیعه را با همین فقه از دیگر مکاتب فقهی جدا کرد. لذا این نقش تمدنی امام باقر(ع) اینگونه ایفا شد زیرا داشتن میراث علمی از نشانه‌های تمدن است و به تعبیر یکی از علما، کان له فقه؛ ایشان عالم به فقه بود و فقه شیعه را رواج داد. 

وی افزود: شاگردانی چون جابر بن یزید جعفی را تربیت کرد که 18 سال مطلب از امام آموخت و جالب اینکه اهل سنت مطالب زیادی درباره وی نوشتند؛ محمدبن مسلم و زراره هم از دیگر شاگردان ایشان است و تعدادی از اهل سنت حتی با شاگردی آن حضرت شیعه شدند، برخی مانند قدامه و عطا و ... محافل علمی برای خود ایجاد کرده بودند که البته در مقایسه با محفل علمی امام حقیر بود. 

یاوری بیان کرد: هر کدام از این علمای اهل سنت کتبی داشتند که مبتنی بر روایات امام باقر(ع) بود؛ تبدیل جامعه آن دوره به جریانی که دنبال علم باشند و سراغ امام بروند جریان بسیار خوبی بود که این امام(ع) رقم زد و در پی تلاش ایشان ایجاد شد که به تعبیر خانم لالانی از مستشرقان متاخر این امام شیعه را غنی‌سازی و از دیگران بی نیاز کردند. 

امامی که به پیامبر(ص) کوفه مشهور شد

وی تاکید کرد: این نقش پررنگ علمی امام و ارتباطات شیعیان و شاگردان سبب شده است تا از امام باقر(ع) به عنوان رهبر و پیامبر(ص) مردم کوفه یاد کنند و این نقش گسترده و تمدنی ایشان است. 

یاوری تصریح کرد: گام دیگری از تلاش‌های امام باقر(ع) آموزش روش اجتهاد است یعنی تمایز میان شیوه آموزشی شیعه با اهل سنت؛ ما شیعیان وقتی نص داریم سراغ اجتهاد نمی‌رویم و اجتهاد در برابر نص نداریم در حالی که اهل سنت دارند و این تمایزی است که امام(ع) ایجاد کردند.

وی با بیان اینکه امام باقر(ع)، بخشی از هدایا و نذورات و درآمددها را صرف اهل علم شیعه می‌کرد تا معارف اهل بیت ترویج شود، اظهار کرد: همچنین هویت‌بخشی به جامعه شیعه از دیگر کارهای آن امام بود. تفسیر متمایز، فقه متمایز و مبانی متفاوت در سایر علوم از کارهایی است که آن امام کردند؛ نگاه توحیدمحوری که همه ائمه از جمله امام باقر(ع) مطرح کردند سبب رشد فکری و عقیدتی شیعیان شد تا جایی که حتی بحث کمک به سلطان جور با اذن امام هم از موضوعاتی بود که محل سؤال برای شیعیان شد و امام در این زمینه راهنمایی کردند. از جمله کسی خطاب به امام باقر(ع) گفت من اسلحه‌فروشی دارم و از آن کسب درآمد می‌کنم، امام(ع) هم حکم آن را بیان فرمودند.

عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم (ع) تصریح کرد: اینکه از شیعیان ناب تعبیر به طلای سرخ شده است در پرتو زحماتی است که آن امام کشیدند، ایشان تلاش کردند تا شیعه از مشکلات عبور کند بدون اینکه آسیب ببیند؛ امام(ع) فرمودند شیعیان تقلبی کسانی هستند که می‌شکنند و گاهی فریب یک رشوه و مال را می‌خورند ولی شیعیان واقعی طلای سرخ هستند که برای اهل بیت مفیدند.

ترویج نگاه توحیدمحوری در علوم

وی افزود: امام باقر(ع) سعی کردند تمدن اسلامی را که مبتنی بر آموزه‌های نبوی است حفظ و حراست کنند و شیعه را از بحران بیرون ببرند و توسعه و تحکیم علوم مبتنی بر نگاه توحیدی هم از  دیگر شاهکارهای آن حضرت بود. آن حضرت علوم را از دل دین استخراج می‌کرد و روایات زیادی هم فرمودند که صحابی ایشان آنها را یادداشت کردند و به عنوان میراث از آن محافظت کردند.

یاوری در پایان گفت: امام باقر(ع) با تلاشی که داشتند جامعه‌ای را از بحران‌ها عبور دادند و به تعبیر امام صادق(ع) جامعه‌ای متمایز و مستقل از دیگران ایجاد کردند و امام صادق(ع) میراث‌دار این میراث گرانبها شدند.