خالق تمدن ایرانی ـ اسلامی + فیلم

خواجه نصیرالدین طوسی، دانشمند محمد بن حسن طوسی ملقب به خواجه نصیرالدین طوسی در جمادی‌الاول سال ۵۹۷ قمری در جهرود قم یا در طوس دیده به جهان گشود. پدرش محمد بن حسن از فقها، علما و محدثان بنام طوس بود و خواجه علوم شرعی و ادبی را نزد وی آموخت و سپس به تحصیل علوم مختلف عقلی از قبیل الهیات، ریاضیات و طبیعیات پرداخت.

وی پس از مدتی به‌منظور کسب علوم به نیشابور که در آن زمان مرکز علمی و پژوهشی و حضور علمای بزرگ محسوب می‌شد، رفت و اساتیدی چون معین‌الدین سالم بن بدران مصری و کمال‌الدین یونس موصلی را که در بیشتر علوم به‌ویژه ریاضی سرآمد روزگار بودند، انتخاب کرد و در حکمت مشاء و عملیات در خدمت فریدالدین داماد نیشابوری دانش‌اندوزی کرد و کم کم در تمام علوم عقلی و نقلی سرآمد شد و به‌عنوان عالمی برجسته شهرتی به‌دست آورد.

این دوران از تاریخ ایران دورانی پرالتهاب بود زیرا مغولان از آسیای مرکزی به طرف خراسان در حال پیشروی بودند و شهرها را یکی پس از دیگری در می‌نوردیدند. در چنین فضای ناامنی مجال هیچ‌گونه فعالیت عملی و پژوهشی برای دانشمندان وجود نداشت و خواجه نصیرالدین نیز از این قاعده مستثنی نبود. خواجه برای رهایی از فضای ملتهب به‌دنبال مکانی امن برای پژوهش‌های خود بود و در نتیجه قلعه اسماعیلیه را که تنها دژ محکم در مقابل مغولان بود، انتخاب کرد و دعوت ناصرالدین حاکم و محتشم قهستان را پذیرفت و به قلاع اسماعیلیه پناه برد، زیرا تنها جایی که توان مقابله با مغولان را داشت، قلاع اسماعیلیه بود و همچنین در دژهای اسماعیلیان، کتابخانه‌هایی غنی برای پژوهش در زمینه‌های مختلف وجود داشت.

پس از آنکه قلاع اسماعیلیه به تصرف مغولان درآمد، خواجه تسلیم هلاکو شده و از مرگ نجات یافت و با حسن تدبیر خویش و شناختی که هلاکو نسبت به وی داشت، به دربار هلاکو راه یافت. مسلماً برخورداری وی از چنین شأن و منزلتی به خاطر علم و حکمتش بود. هلاکو بعد از آشنایی بیشتر با خواجه نه تنها وی را در ساختن رصدخانه مراغه به خدمت گرفت، بلکه او را در شمار خواص خود درآورد و با وی در تدبیر حکومت مشورت می‌کرد.

خواجه نصیرالدین طوسی توانست در قامت مشاوری امین و محترم در دربار هلاکوخان حضور داشته باشد. خواجه در طول دوران حکومت وی بیشترین وقت خود را صرف تکمیل رصدخانه مراغه کرد. خواجه نصیر به‌عنوان یک منجم با حمایت هلاکو، مساعدت لازم را به دست آورد و به تأسیس رصدخانه مراغه همت گماشت و این رصدخانه همچون یک کانون علمی عمده در آن زمان مطرح شد. ابن خلدون مورخ نامی جهان عرب، طوسی را بزرگ‌ترین دانشمند ایران پس از اسلام لقب داد و بسیاری دیگر، خواجه نصیر را از بزرگ‌ترین دانشمندان اسلام در قرون وسطی می‌دانند. از سوی دیگر، خواجه را در علم هم‌تراز ابن سینا دانسته‌اند؛ با این تفاوت که شیخ‌الرئیس در طب سرآمد دوران بود و خواجه نصیر در ریاضیات از دیگران پیشی گرفت.

بسیاری از پیشرفت‌های علمی در جهان، ‌مرهون تلاش‌های خواجه نصیرالدین طوسی است. از آن جمله می‌توان به کشف قانون کروی سینوس‌ها در ریاضیات و ابداع روش هندسی با عنوان جفت طوسی در نجوم اشاره کرد. برخی محققان او را خالق علم مثلثات در ریاضی و برخی دیگر، از گسترش دهندگان علم مثلثات معرفی می‌کنند. سرانجام پس از تکمیل رصدخانه دیری نپایید که در ۶۷۲ قمری زمانی که خواجه نصیرالدین طوسی در بغداد بود، احساس بیماری کرد و در هجدهم ماه ذی‌الحجه که روز عید غدیر بود در بغداد وفات یافت و بنابر وصیتش در کاظمین به خاک سپرده شد.