پرهیز از نگاه‌های افراطی و تفریطی به رابطه قرآن و علم

به گزارش خبرنگار ایکنا، نشست هم اندیشی اولین کنگره بین‌المللی «علم و قرآن»، امروز چهارشنبه ۲۳ اسفندماه در دانشگاه تهران برگزار شد.
سیدمحمد مقیمی؛ رئیس دانشگاه تهران، در این نشست به سخنرانی پرداخت و ضمن تبریک فرا رسیدن ماه مبارک رمضان گفت: این کنگره با ماهیت بین‌المللی در خصوص رابطه علم و قرآن برگزار خواهد شد و امیدواریم در این جلسه رئوس و محورهای آن با رهنمودهایی که شما اساتید ارائه می‌دهید تکمیل شود و با حضور شما در این کنگره که مصادف با نودمین سال تاسیس دانشگاه تهران است شاهد کنگره‌ای پربار باشیم.

 

وی اینکه این کنگره با همت جمیله علم الهدی؛ استاد دانشگاه شهید بهشتی و دبیر ستاد تعلیم و تربیت شورای عالی انقلاب فرهنگی شکل گرفته، افزود: خوشبختانه مشارکت دانشگاه‌های مختلف در این فرایند را شاهدیم. آنچه در قرآن کریم وجود دارد این است که این کتاب برای هدایت بشر است و مسلما برای سعادت مادی و معنوی بشر هدایت‌های الهی در این کتاب آسمانی وجود دارد اما هر صنف و گروهی به تناسب ظرفیت‌هایی که در خودش ایجاد می‌کند می‌تواند از رهنمودهای قرآنی بهره‌مند شود.

 

مقیمی ادامه داد: در محیط دانشگاه نیز برای سال‌ها، علما و اندیشمندان، دنبال ارتباط بین علم و قرآن بوده‌اند. این تلاش‌ها معمولا بنا بر ذوق و سلیقه شخصی شکل گرفته و کتاب‌های علمی و مقالات متعددی در این راستا شکل گرفته است. آنچه خداوند کریم در قرآن برای ما نازل فرموده و مسیر ما را تبیین کرده مطابق با واقعیات جهان هستی است لذا آنچه باید به آن در زمینه برقراری علم و دین توجه داشته باشیم این است که قرآن دایره المعارف بزرگی نیست که همه چیز به تفصیل در آن وجود داشته باشد بلکه اشارات قرآن معمولا کلی و گذراست. خداوند متعال به تناسب شرایطی که برای تبیین مباحث توحیدی یا تربیتی بشر وجود دارد به برخی از موضوعات علوم طبیعی و عقلی پرداخته و این بدان معنا نیست که همه مباحث از قرآن کریم قابل استخراج باشد.

 

رئیس دانشگاه تهران گفت: علم در قرآن، دو بعد دارد که یکی از آنها بعد عقلی و دیگری تجربی و نظری است. تلاش‌هایی که در رابطه با پیوند علم و قرآن صورت گرفته متعدد است. برخی از این تلاش‌ها افراط‌گرایانه بوده و نگاه دایره المعارفی به قرآن داشته‌اند و برخی نیز دنبال انکار مباحث علمی در قرآن هستند و معتقدند قرآن صرفا یک کتاب برای هدایت بشر است اما تلاش‌هایی به صورت اعتدالی توسط برخی از عالمان متدین انجام شده و تلاش کرده‌اند برای اثبات اعجاز علمی قرآن اقداماتی را انجام دهند و کتبی را تألیف کنند که این تلاش‌ها قابل توجه است.

 

مقیمی تصریح کرد: همه ما می‌دانیم که پارادایم‌های علمی عامل انقلابات علمی می‌شوند و در هر دوره تحولی در علوم مختلف، مفروضات خاصی قالب بوده است و در این جنگ پارادایم‌ها، پارادایم جدید، قبلی‌ها را کنار زده است لذا اگر بخواهیم در هر عصری بین این نظریات و آموزه‌های قرآن کریم پیوند برقرار کنیم بسیار خطرناک است چون با رد شدن این آموزه‌ها، برخی می‌گویند آموزه‌های الهی ابطال شدنی است بنابراین باید همواره توجه ما به این مسئله باشد که یک محقق نمی‌تواند نظر قطعی در این رابطه بیان کند بلکه باید آن را به برداشت محقق واگذار کنیم و بگوییم شاید بتوان این آیات را با برخی نظریات انطباق داد. 

 

وی ادامه داد: نکته دیگر اینکه با توجه به رشد چشمگیر علوم با شبهه افکنی‌های متعددی در عرصه بین‌المللی مواجه هستیم و برخی سعی می‌کنند آموزه‌های الهی را به چالش بکشند لذا تلاش کنگره این است که به این مقوله بپردازد و از پنجره قرآن کریم به علوم بپردازد تا بتواند به خوبی به شبهات پاسخ دهد و برای ورود به این عرصه خطیر باید افرادی که به خوبی قرآن را درک می‌کنند، وارد عرصه شده و فعالیت کنند تا لایه‌های پنهانی که در زمینه علم در قرآن وجود دارد را کشف کنیم. 

 

غلامرضا اعوانی؛ استاد فلسفه نیز در این نشست گفت: قرآن هم کتاب خدا و هم کلام خداست و جامع همه حقایق الهی است. معنای دیگر قرآن این است که باید آن را مجموعی ببینیم نه پاره پاره، در حالی که خداوند فرموده است ما عذاب خود را بر کسانی که قرآن را بخش بخش می‌کنند نازل می‌کنیم. لذا اگر این جامعیت را در نظر بگیریم متوجه می‌شویم علوم امروز سراسر پراکندگی است و این علوم را هم از طریق قرآن و حکمت قرآنی می‌توان اسلامی کرد. یکی از خصوصیات حکمت این است که همه چیز را از دید الهی می‌بیند و اگر به افکار امثال سهروردی و ملاصدرا نگاه کنیم همگی هستی را از دید الهی می‌بینند. 

 

وی گفت: علوم جدید مبتنی بر ریاضیات است اما کاملا جنبه مادی دارد و این برخلاف فهم قدما از ریاضیات است که آن را آلت فعل خداوند می‌دانستند. ایران در بین تمام کشورهای اسلامی خصوصیت برجسته‌ای دارد و آن هم سنت پیوسته حکمت است. در قرآن عجایب بسیاری درباره علم وجود دارد که برخی از مهمترین آنها به علم خداوند اختصاص دارد و هیچ کتابی به این خوبی قوانین علمی را بیان نکرده است. 

 

حجت‌الاسلام والمسلمین محمود محمدی عراقی؛ عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، در این نشست بیان کرد: به نظر بنده مهمترین مسئله در این کنگره این است که نظریات مختلفی که درباره رابطه علم و قرآن وجود دارد توسط صاحب‌نظران بررسی شود شاید بتوانیم به نظریه کامل‌تری برسیم. نکته دیگر اینکه با توجه به عنوان این کنگره باید ابتدا برای اساتید و شرکت‌کنندگان، محدوده نگاه کنگره و هدف آن تا حدودی مشخص باشد و باید روشن کنیم مراد ما از علم چیست؟ آیا مراد علم خاصی است یا همه علوم را شامل می‌شود؟

 

وی افزود: نکته دیگر این است که رویکرد کنگره بین المللی است بنابراین باید با زبان بین المللی و ادبیات جهانی ارائه شود تا نشان دهیم قرآن چگونه می‌تواند مسائل بین المللی را حل کند. قرآن خودش را به عنوان کتاب هدایت معرفی می‌کند بنابراین انتظار نداشته باشیم مسائلی همانند طب در قرآن را به جهانیان معرفی کنیم چراکه این در شأن قرآن نیست. لذا امیدواریم این کنگره و این اقدام خیر بتواند راهنمای خوبی در جهت حل مسائل و مشکلات باشد.

 

علیرضا علی احمدی؛ استاد دانشگاه علم و صنعت، در این نشست گفت: به نظرم شاید بهتر باشد عنوان کنگره را علم و قرآن و سنت بگذاریم و شاید هم به خاطر جاذبه آن برای همه جهان اسلام، این عنوان انتخاب شده است. نکته دیگر اینکه رابطه قرآن و علم را حتی در علوم انسانی تبدیل به گفتمان غالب نکرده‌ایم لذا تا این مسئله تبدیل به گفتمان غالب نشود نتیجه‌ای حاصل نخواهد شد. نکته دیگر اهمیت روش‌شناس برقراری رابطه علم و دین است که اگر در این زمینه هم کار نکنیم موفق نخواهیم شد.

 

وی افزود: اگر سراغ روش‌شناسی تطبیقی برویم به شکل بهتری از قرآن و آموزه‌های وحیانی استفاده خواهیم کرد. نکته دیگر اینکه موفقیت در این زمینه نیاز به سرمایه‌گذاری هم دارد در غیر این‌صورت غفلتی که در چهل و پنج سال گذشته داشته‌ایم ادامه پیدا خواهد کرد.