بر مدار علم / از طرح پایش قرآنی طلاب تا بررسی پیامدهای غفلت از مرجعیت علمی و تمدنی قرآن
در هفته‌ای که گذشت، نشست‌های علمی متعددی برگزار شد که «مرجعیت قرآن در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای»، «بازتعریف هویت شیعه و سنی در ذیل امت قرآنی» و «نظریه‌پردازی قرآن‌بنیان؛ فرایندها و چالش‌ها» از جمله نشست‌های قرآنی هفته بود. همچنین اجرای طرح پایش قرآنی طلاب حوزه‌های علمیه نیز از سوی معاونت تهذیب و تربیت رسانه‌ای شد.
به گزارش ایکنا، در هفته‌ای که گذشت، طبق روال هر سابق، شاهد برگزاری رویدادهای مختلف علمی در سطح حوزه علمیه بودیم که از جمله آنها برپایی دروس و نشست‌های علمی بود. نشست‌های بررسی مرجعیت قرآن و ظرفیت تمدنی این کتاب الهی از جمله نشست‌های مهمترین نشست‌های علمی بود. در ادامه بخش‌هایی از مهمترین اخبار از نظر می‌گذرد. برای مشاهده متن کامل اخبار بر روی تیتر خبرها کلیک کنید؛
طرح پایش قرآنی طلاب حوزه‌های علمیه
حجت‌الاسلام و المسلمین سیدحسن حسینی با اعلام این خبر افزود: این طرح در راستای رزمایش معاونت تهذیب و تربیت، از ابتدای بهمن ماه ۱۳۹۹ مرحله نخست طرح سراسری پایش قرائت قرآن و نماز طلاب در ۱۰ حوزه استانی (آذربایجان شرقی و غربی، اردبیل، بناب، زنجان، کردستان، لرستان، مرکزی، همدان و یزد) شروع و در هفته‌های بعد، از سایر حوزه‌های استانی آغاز خواهد شد.
مدیر اداره قرآن و حدیث حوزه‌های علمیه افزود: جلسه توجیهی و هماهنگی شروع طرح در ۱۰ حوزه علمیه فوق‌الذکر، پیش از اجرا به صورت ویدیو کنفرانس با حضور معاونین و اساتید مجری طرح در این حوزه‌ها صورت گرفت که طی آن، در بخش اول، توضیحات کاملی در مورد اصل طرح و فرم‌های پیوستی آن ارائه شد و در بخش دوم جلسه، نظرات و پیشنهادات مجریان طرح در این حوزه‌ها مطرح گردید و در این زمینه و پیرامون آن، پرسش و پاسخ و تبادل نظر صورت گرفت.
حجت‌الاسلام حسینی به تبیین گام‌های اجرایی طرح پایش اشاره کرد و گفت: «ابلاغ به استان‌ها و مدارس علمیه کشور»، «توجیه و تبیین طلاب از سوی مدیران مدارس»، «دعوت از اساتید مورد تأیید مدیریت قرآن و حدیث معاونت تهذیب ستاد»، «اجرای طرح از سوی دارالقرآن‌های استانی طبق دستورالعمل ابلاغی»، «ارائه نتایج به دارالقرآن‌های استان و سپس به ستاد»، «تحلیل محتوای نتایج توسط استان و ستاد»، «ارزیابی اجرای طرح در مدرسه توسط دارالقرآن‌های استان و ستاد» و «اعلام نتایج به مدیر حوزه‌های علمیه» از جمله فرایندهای انجام این طرح است.
آیت‌الله ضیاءآبادی در بیمارستان بستری شد
آیت‌الله سیدمحمد ضیاءآبادی، از مفسرین قرآن و اساتید اخلاق، به دلیل ابتلا به بیماری کرونا در یکی از بیمارستان‌های تهران بستری شده است.
پیگیری‌های ایکنا حکایت از مطلوب بودن حال عمومی ایشان دارد و حتی برخی منابع ابتلای ایشان به کرونا را تأیید نکردند. نزدیکان این استاد اخلاق از مردم برای شفای کامل ایشان درخواست دعا دارند.
جلسات تفسیر
جلسات تفسیر قرآن کریم این هفته به روال گذشته در حوزه علمیه برگزار شد و خبرگزاری ایکنا دروس تفسیر آیات هادوی تهران، عباسی خراسانی، علیدوست، محسن فقیهی را پوشش داد. مشروح این جلسات قرآن در ادامه از نظر می‌گذرد؛
تحول در برخی دروس حوزه لازم است / عوارض بی‌توجهی به تاریخ در تفسیر
آیت‌الله ابوالقاسم علیدوست، ۷ بهمن‌ماه، در ادامه مباحث فلسفه تفسیر به آسیب‌شناسی تفاسیر پرداخت و گفت: یکی از این آسیب‌ها آن است که مفسر بدون توجه به تاریخ و دانش‌های مربوطه آیه‌ای را تفسیر کند؛ برای نمونه کلام مفسران سنی در ذیل آیه شریفه ۱۱۳ توبه «مَا كَانَ لِلنَّبِيِّ وَالَّذِينَ آمَنُوا أَنْ يَسْتَغْفِرُوا لِلْمُشْرِكِينَ وَلَوْ كَانُوا أُولِي قُرْبَى مِنْ بَعْدِ مَا تَبَيَّنَ لَهُمْ أَنَّهُمْ أَصْحَابُ الْجَحِيمِ» مصداق این مسئله است.
وی افزود: معنای آیه بسیار روشن است که فرموده «بر پيامبر و كسانى كه ايمان آورده‌اند سزاوار نيست كه براى مشركان پس از آنكه برايشان آشكار گرديد كه آنان اهل دوزخند طلب آمرزش كنند هر چند خويشاوند [آنان] باشند»، ولی مفسران سنی موجی از یمین و یسار به راه انداخته‌اند که این آیه درباره حضرت ابوطالب(ع) است؛ در اینجا بغضی که دشمنان امام علی(ع) داشتند، حضرت ابوطالب را بی‌نصیب نکرد و منحصر به خود امام نشد.
استاد سطح خارج حوزه علمیه بیان کرد: روایاتی نقل کرده‌اند که حضرت ابوطالب تا پایان عمر هم به مرگ جاهلیت مرد و ایمان نیاورد که البته ائمه(ع) و بزرگان دینی مفصلاً جواب داده‌اند و شواهد تاریخی هم در رد آن وجود دارد؛ ولی همانند رسانه‌های امروزی که برای جاانداختن یک دروغ هجوم گسترده رسانه‌ای دارند، آن‌قدر در این باره هجوم آورده‌اند که یا افراد را مجبور به تقیه کنند یا کسی تصور خلاف عقیده آنان نکند، لذا گفته‌اند پیامبر(ص) در هنگام وفات حضرت ابوطالب بر بالین وی حاضر شد و از او خواست ایمان بیاورد، ولی ایشان اصرار داشت که می‌خواهد با دین آباء خودش بمیرد.
وی با بیان اینکه این ادعا با گفته‌های خود این مفسران در تناقض است، افزود: به اتفاق، اهل تسنن گفته‌اند که سوره توبه جزء آخرین سوره‌های نازله است و مانند قرطبی گفته که آخرین سوره است؛ حضرت ابوطالب(ع) سه سال قبل از هجرت یعنی سال دهم بعثت وفات کرده‌اند، یعنی اگر سوره توبه سال دهم هجری نازل شده باشد ۱۳ سال میان وفات ابوطالب و نزول این آیه فاصله است.
هدایت الهی به معنای نفی اختیار نیست / تفسیر کلینی از آیه نور
آیت‌الله مهدی هادوی تهرانی، هفتم بهمن‌ماه در ادامه مباحث تفسیر سوره مبارکه نور به آیه «اللَّهُ نُورُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ مَثَلُ نُورِهِ كَمِشْكَاةٍ فِيهَا مِصْبَاحٌ الْمِصْبَاحُ فِي زُجَاجَةٍ الزُّجَاجَةُ كَأَنَّهَا كَوْكَبٌ دُرِّيٌّ يُوقَدُ مِنْ شَجَرَةٍ مُبَارَكَةٍ زَيْتُونَةٍ لَا شَرْقِيَّةٍ وَلَا غَرْبِيَّةٍ يَكَادُ زَيْتُهَا يُضِيءُ وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ نُورٌ عَلَى نُورٍ يَهْدِي اللَّهُ لِنُورِهِ مَنْ يَشَاءُ وَيَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ لِلنَّاسِ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ» اشاره کرد و گفت: ابن سینا در اشارات برای نشان دادن نبوغ برخی از افراد از همین تعبیر «وَلَوْ لَمْ تَمْسَسْهُ نَارٌ» استفاده کرده و آورده است که انسان نابغه قبل از آن که حرکتی در ذهنش رخ دهد، به بیان نتیجه می‌پردازد و تا انتهای مطلب بیان نشده را می‌فهمد. در انتها هم تعبیر «من یشاء» را به کار برده است؛ معنای این واژه جبر نیست؛ یعنی خدا برخی را با اجبار هدایت کرده باشد، همچنین عامل گمراهی انسان‌ها، هم خداوند نیست و هر کسی مسئول فعل و رفتار و گفتار خویش است.
آیت‌الله هادوی تهرانی با بیان اینکه همه چیز در مشیت خداوند است، اما نافی اراده او نیست، تصریح کرد: تنها چیزی که انسان به آن مضطر است، اختیار است، لذا هم می‌تواند شکور یا کفور باشد و اگر کسی راه کفر را انتخاب کرد، مصداق یضل‌الله من یشاء خواهد بود. اگر اختیار و اراده نباشد، بساط ثواب و عقاب و بهشت و جهنم باید جمع شود، زیرا کسی که جبراً هدایت یا گمراه شده، برای چه چیزی باید جزا ببیند، اخیراً پاپ فعلی کلیسای کاتولیک تکرار کرده که بهشت و جهنمی در کار نیست و خدا مهربانتر از آن است که کسی را عقاب کند.
آیت‌الله هادوی تهرانی اضافه کرد: چنین نظری نتیجه عدم درک درست از مفاهیم دینی و توجه جزیره‌ای به دستورات و آموزه‌های دین است؛ خداوند خود را رحمان و رحیم معرفی فرموده است، اما اقتضای رحیمیت خداوند این است که فقط بندگان مؤمن وارد بهشت شوند؛ اقتضای عدل و حکمت الهی هم مقتضی آن است که میان کافر و مؤمن تفاوت وجود داشته باشد.
خدمت به خلق خالصانه و بی‌منت باشد
آیت‌الله محسن فقیهی، هشتم بهمن‌ماه در ادامه مبحث تفسیری سوره مبارکه بقره، به آیه ۱۲۷ «وَإِذْ يَرْفَعُ إِبْرَاهِيمُ الْقَوَاعِدَ مِنَ الْبَيْتِ وَإِسْمَاعِيلُ رَبَّنَا تَقَبَّلْ مِنَّا إِنَّكَ أَنْتَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ» پرداخت و گفت: خداوند در این آیه، کمک به پیامبر خودش یعنی ابراهیم(ع) را به مخاطب یادآور می‌شود؛ فرموده زمانی را یاد بیاورید که ابراهیم و اسماعیل(ع) پایه‌های خانه خدا را بالا بردند و بعد از آن از خدا خواستند که خدایا این کار را از ما قبول فرما.
وی افزود: اینکه در آیه فرموده است که ابراهیم(ع) پایه‌های خانه را بالا برده است؛ یعنی خانه از قبل بوده است و حضرت ابراهیم(ع) بنیانگذار بیت نیست، بلکه بازسازی و ترفیع آن از سوی ابراهیم و اسماعیل(ع) انجام شده است. رفع و یرفع در قرآن در معانی متعدد ذکر شده است؛ در آیه‌ای فرمود که وَرَفَعْنَا فَوْقَكُمُ الطُّورَ؛ یا در آیه «رفعنا لک ذکرک». مراد از رفعنا بالابردن درجه معنوی انسان است که نمونه مشابه آن در آیه «وَرَفَعَ بَعْضَكُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ» هم وجود دارد.
استاد سطح خارج حوزه علمیه اضافه کرد: خلاصه آنکه ارتفاع گاهی درباره امور مادی و اجسام و گاهی در امور معنوی و منزلت و مقام استفاده می‌شود، این احتمال هم وجود دارد که حضرت ابراهیم، پایه‌های ظاهری خانه خدا را مرتفع کرد و در عین حال، اهمیت و منزلت واقعی حج و بیت خدا را هم زنده کرد. در مورد «یقیمون الصلوة» هم این دو جهت معنایی را مراد می‌کنیم؛ یعنی یک معنا این است که بلند شده و نماز می‌خوانند و مفهوم دیگر اینکه به تبلیغ و ترویج و تشکیل نماز به خصوص جماعت و جمعه می‌پردازند. روحیه تعبد و تسلیم در حضرت ابراهیم(ع) خیلی زیاد بود و دستورات خدا را به درستی انجام می‌داد، لذا وقتی دستور آمد که باید اسماعیل را ذبح کند، حاضر شد پاره قلبش را ذبح کند. ابراهیم از پس این امتحانات به سلامت برآمد و به همین دلیل به مقام امامت رسید.
خلافت و تعلیم اسما؛ دو سرمنشأ کرامت و عظمت انسان
جلسه تفسیر آیت‌الله عباسی خراسانی با محوریت سوره بقره، ۷ بهمن‌ماه، در مدرسه فیضیه حوزه علمیه قم برگزار شد. وی در این جلسه به تفسیر آیه ۳۱ و ۳۲ سوره «بقره» پرداخت و گفت: «در جلسه قبل بیان شد که اسماء به آدم تعلیم داده شد و سپس بر فرشتگان الهی عرضه شد. همچنین فرق تعلیم و عرضه مشخص شد. در آیه نسبت به جناب آدم تعبیر «تعلیم» آمده است، ولی نسبت به ملائکه تعبیر «انباء» آمده است. تفاوت در اینجا بین آدم و ملائکه این است که به حضرت آدم همه اسما تعلیم داده شده است.
وی افزود: در روایتی این‌گونه آمده است که امام صادق(ع) فرمودند: خداوند اسمای حجج الله را به آدم تعلیم داد و سپس ارواح آنها بر ملائکه عرضه شد. طبق این روایت اسمای حجج الهی بر فرشتگان عرضه شد، در حالی که آنها ارواح بودند و اجسام نبودند. اگر این‌گونه باشد فرشته‌های الهی عالم به اسمای حجج الهی هستند. از این قبیل روایات زیاد داریم که تعبیر اسما به حجج الهی شده است. نکته دیگری که در آیه کریمه هست تعبیر «إِنْ كُنْتُمْ صَادِقِينَ» است. صدق به معنای راستگویی و درستکاری است. وقتی می‌گوییم چیزی صادق است که با واقعیت همراه باشد، همچنین وقتی می‌گوییم کذب است که همراه با واقعیت نباشد. به عبارت بهتر صدق در هستی و بود و نبود است نه در تکالیف و باید و نباید. بنابراین کسی گمان نکند اینجا صحبت باید و نباید است، بلکه بحث بود و نبود و هستی است.
نشست‌ها و محافل علمی
انسداد تمدنی مسلمانان در اثر غفلت از مرجعیت قرآن کریم
نشست «مرجعیت قرآن در اندیشه آیت‌الله خامنه‌ای» شامگاه چهارشنبه، ۸ بهمن‌ماه، به همت موسسه حفظ و نشر آثار آیت‌الله خامنه‌ای و به صورت مجازی برگزار شد. در این نشست حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی میرزایی، عضو هیئت علمی جامعةالمصطفی(ص) به ایراد سخن پرداخت و اظهار کرد: اولین مطلب این است که مرجعیت قرآن یک مفهوم روشن و با مرز و قلمرو تعریف شده نیست. اساساً درس قرآن جز درس‌های اساسی و مورد توجه در نظام رسمی تولید اندیشه دینی نبوده است. بله، قرآن‌خوانی رواج داشته، ولی قرآن‌دانی روشمند و نگاه به قرآن به عنوان فیصله بخش تعارضات معارفی رواج نداشته است. سیر کلی شکل‌گیری حوزه‌های دانشی دینی جامعه اسلامی با قرآن به عنوان یک نظام معرفتی، رابطه مستحکمی نیست. در نتیجه ما بدون تبیین مراد خودمان نمی‌توانیم وارد بحث قلمرو و مرزبندی شویم چراکه قلمروشناسی همواره فرع بر وضوح یک مفهوم است.
وی با تأکید بر اینکه مرجعیت و اعتبار قرآن در جهان اسلام یکی از عقاید مسلمانان است و به این معنا مخالفی نداشته و ندارد، بیان کرد: این‌گونه نیست که برخی آن را بپذیرند و برخی نپذیرند. در حقیقت بایستی قاطعانه بگوییم که همه مسلمانان مرجعیت عام و عرفی قرآن را می‌پذیرند، ولی آنچه ما از این مفهوم اراده می‌کنیم، این معنا نیست. آنچه ما را وا داشته در سطح امت اسلامی بر ضرورت بازگشت به قرآن فراخوانی کنیم، باز در این معنا نیست. ما به چیزی بازگشت می‌کنیم که آن را مهجور کرده باشیم. ما به چیزی بازگشت می‌کنیم که آن را نداریم. مسئله این است که ابتنای تفکرپردازی، نظام‌سازی و جامعه‌سازی و تمدن‌سازی ما ابتنای مفاهیم و معارف قرآن نبوده است لذا منظور ما از مرجعیت قرآن، غیر از آن مفهوم عام و کلی است. بر اساس معنایی که ما از مرجعیت اراده می‌کنیم، نه تنها مرجعیت قرآن افراد معارض دارد بلکه با جرئت باید گفت که مرجعیت قرآن در ساختن روش‌های تولید نظام‌های علوم دینی نقش اساسی نداشته است. بعدها باید به این مسئله پرداخته شود که آیا اساس این شاخص‌ها و نظام‌های علمی و این روش‌ها و منطق‌هایی که پشت سر تولید نظام علوم دینی است برآمده از حاکممیت معرفتی قرآن است یا نیست. فرض ما این است که متاسفانه نیست.
عباس خوش‌منش، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران در این نشست به ایراد سخن پرداخت و اظهار کرد: سؤالی که مطرح می‌شود این است که آیا قرآن می‌تواند مرجعیت و جامعیت داشته باشد یا خیر. این سؤال بسیار مهمی است و ما در همین پله اول گرفتار هستیم. در ابتدا باید توجه کرد که تاکنون کسی با زبان تاریخ علم و فلسفه علم بیان نکرده که چگونه فردی که سابقه شرکت در محافل رسمی درس را نداشته، به یکباره به خواندن جملاتی بدیعی می‌پردازد و قوم محروم آن زمان به آقای آن روزگار تبدیل می‌کند. اینجا چه فرآیندی اتفاق افتاد. اگر بپرسید روی این موضع چقدر کار شده باید پاسخ دهم که تقریباً هیچ. خداوند در قرآن فرموده که آرمانمان این است که شما امت وسط باشید و پشتوانه آن نیز همین کتاب است که در اختیار شماست. این نکته بسیار مهمی است که من فقط به آن اشاره کردم.
بازتعریف هویت شیعه و سنی در ذیل امت قرآنی
آیت‌الله احمد مبلغی، عضو مجلس خبرگان رهبری، چهارم بهمن‌ماه در جمع مدیران و محققان مجمع جهانی شیعه‌شناسی با بیان اینکه شیعه وارد فاز جدیدی در جهان شده است، گفت: لازم است به تعریف دقیقی از موقعیت حادث و حاصل برای شیعه در دوره معاصر دست پیدا کنیم. شیعه قبل از هر چیز باید به بازتعریف خود و بازشناسی وضعیت کنونی بپردازد و حضورش را در جهان اسلام مطابق با موازین قرآنی و آموزه‌های اهل بیتی(ع) استواری بیشتری ببخشد.
وی با اشاره به لایه‌های تشكیل‌دهنده تشیع، افزود: یکی از این لایه‌ها، لایه اعتقادی است؛ یعنی آن بخش از اعتقادات شیعی که در صورت سلب یا تضعیف، قوام و اساس شیعه نفی یا تضعیف می‌شود. باید میان اعتقادات اصیل شیعه و آموزه‌هایی که خارج از اراده و خواست و نگاه اهل بیت(ع) و به دلایل احیاناً تاریخی ایجاد شده و اصالت و ریشه اهل بیتی ندارند، تفاوت بگذاریم. به بیان دیگر باید بین عقائد ناب شیعی همچون عقیده به عصمت اهل بیت(ع)، امامت آنان و نیز مصدر بودن این ذوات مطهره(ع) و بین عقیده انگاشته‌شده‌ها (افزوده‌هایی که بسیاری از آنها را غالیان در زمان امامان(ع) ایجاد کردند و مورد غضب و خشم اهل بیت(ع) قرار گرفتند) تفکیک و تمییز قائل شویم.
عضو مجلس خبرگان رهبری بیان کرد: تراث واقعی شیعه تراثی است که از سرچشمه اهل بیت عصمت و طهارت(ع) شکل گرفته و پدید آمده و در تاریخ حرکت کرده است، اما نسبت به آن دسته آموزه‌هایی که ریشه در وضع و جعل حدیث در زمان امامان داشته، و موجب بیشترین حساسیت اهل بیت(ع) شده است، باید حساس بود؛ همان‌گونه که اصحاب امامان(ع) نسبت به آنها بیشترین حساسیت را به تبع امامان داشتند و بیشترین کتاب‌ها را در رد آن در زمان خود امامان نگاشتند. امروزه باید تحت هدایت علما و زعمای حوزه خط حفاظت و حراست از مرزهای واقعی فکری شیعه را دنبال کنیم و نباید هر کسی دل‌خواهانه وارد این عرصه حساس شود و چیزی را بر اندیشه‌های شیعه بیفزاید یا از آن کم کند.
حجت‌الاسلام والمسلمین مرتضی جوادی آملی، رئیس بنیاد بین‌المللی علوم وحیانی اسراء، چهارم بهمن‌ماه در نشست علمی «نسبت کلام و حکمت در اندیشه سیدمرتضی» با بیان اینکه وحی فراتر از علم بشر و اصلاً مقایسه با آن نیست، گفت: وحی باید توسط کانال علوم به دست بشر برسد؛ زیرا بشر عادی دسترسی به وحی ندارد و تنها قلب پیامبران ظرف نزول وحی است و برای استفاده بشر، لازم است هر علمی به اندازه ظرفیت خود از وحی مطلب برگیرد و به مخاطبان برساند.
وی با بیان اینکه جایگاه اصلی وحی اراده تشریعی خداوند است، اضافه کرد: وحی هم در دو قالب کتاب و وحی بیانی نزول یافته است. آنچه در قالب وحی انزال می‌یابد تا در قالب علم قرار نگیرد استفاده از آن دشوار است، درست مانند باران، لذا خداوند فرمود: «أَنْزَلَ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً فَسَالَتْ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِهَا فَاحْتَمَلَ السَّيْلُ زَبَدًا رَابِيًا وَمِمَّا يُوقِدُونَ عَلَيْهِ فِي النَّارِ ابْتِغَاءَ حِلْيَةٍ أَوْ مَتَاعٍ زَبَدٌ مِثْلُهُ كَذَلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْحَقَّ وَالْبَاطِلَ فَأَمَّا الزَّبَدُ فَيَذْهَبُ جُفَاءً وَأَمَّا مَا يَنْفَعُ النَّاسَ فَيَمْكُثُ فِي الْأَرْضِ كَذَلِكَ يَضْرِبُ اللَّهُ الْأَمْثَالَ؛ از آسمان آبى فرو فرستاد پس رودخانه هايى به اندازه گنجايش خودشان روان شدند و سيل كفى بلند روى خود برداشت و از آنچه براى به دست آوردن زينتى يا كالايى در آتش مىگدازند هم نظير آن كفى برمى آيد خداوند حق و باطل را چنين مثل مىزند اما كف بيرون افتاده از ميان مى رود ولى آنچه به مردم سود مى رساند در زمين [باقى] مىماند خداوند مثلها را چنين مىزند»(رعد/۱۷).
ساخت تمدن اسلامی جز با تولید نظریات قرآن‌بنیان میسر نمی‌شود
حجت‌الاسلام والمسلمین سعید بهمنی، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبلیغات، هشتم بهمن‌ماه در نشست «نظریه‌پردازی قرآن‌بنیان؛ فرایندها و چالش‌ها»، گفت: نظریه‌پردازی امر دشواری است و برخی می‌گویند در صدسال اخیر، نظریه جهانشمول و بزرگی شکل نگرفته است؛ در ایران هم این بحث نوپاست و این نوپایی در نظریه‌پردازی قرآنی جدیدتر است. همچنین کسانی ۴۰ تا ۵۰ سال تلاش و فعالیت علم داشته‌اند تا موفق شده‌اند نظریه‌ای را جایگزین نظریه‌ای بکنند که چند قرن بشر با آن انس داشته است، بنابراین در تولید نظریه نباید عجله به خرج بدهیم.
بهمنی با بیان اینکه به عقیده بنده، ساخت تمدن اسلامی مستلزم تولید نظریات قرآن‌بنیان به ویژه در علوم اسلامی و انسانی است، اضافه کرد: چالش‌های مهمی فراروی نظریه‌پردازی قرآنی است؛ یکی از اینها ساخت فرضیه است که به استنطاق جهت می‌دهد و چالش‌های فرضیه مستقیماً بر استنطاق مؤثر است. تا نظریه در سطوح نخبگان و دانشمندان به جریان نیفتد و چالش‌های آن بررسی نشود، نظریه شکل نخواهد گرفت. اولین چالش در این راه، شناسایی مفاهیم بنیادین، گزیش مفهوم بنیادین، شناخت مفاهیم اصلی تبیینی پیشینی و پسینی و گزینش مفاهیم اصلی و... است؛ برای فرضیه هم چالش‌هایی وجود دارد که باید رفع شود، زیرا تا فرضیه نباشد، نظریه شکل نخواهد گرفت.
حجت‌الاسلام والمسلمین محمدتقی سبحانی، امروز ششم بهمن‌ماه در نشست علمی «میراث کلامی سیدمرتضی» از سلسله نشست‌های کنگره بین‌المللی سیدمرتضی که از سوی دفتر قم بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی برگزار شد، با بیان اینکه مدرسه بغداد تا قرن پنجم یعنی در عصر طلایی اسلام، نقطه عطفی در کلام شیعه است، گفت: در مدرسه کوفه که نخستین مدرسه رسمی کلامی شیعه است، متکلمان و محدثان حضور جدی و رسمی داشتند؛ بنابراین این نتیجه‌گیری که شیعه قبل از بغداد مکتب کلامی نداشته، درست نیست. کسانی مانند هشام بن حکم و مؤمن طاق و فضل بن شاذان میراث کلامی نظرورزانه جدی ایجاد کرده‌اند.
سبحانی با اینکه شیخ مفید با بهره‌گیری از دانش عقلی کلامی زمان خود، منظومه اعتقادی شیعه را در بغداد سامان داد، اضافه کرد: شیخ مفید اوائل المقالات را نوشت و کار مرزبندی عقاید شیعه با نوبختیان، معتزله، اهل حدیث و ... را نشان داد؛ او دو کتاب مهم کلامی داشته که برای اولین بار شیعه توانست خودش را در یک منظومه اعتقادی عرضه کند که قبل از آن سابقه نداشته است.
استاد حوزه تصریح کرد: شیخ مفید پایه‌های عقلانی برای کلام شیعه طراحی و آن را به مواجهه اندیشه‌های رقیب برد و به ادبیات عمومی بدل کرد و سیدمرتضی درون‌مایه کلامی شیخ مفید را به زبان معتزلی با گرایش قاضی عبدالجبار ترجمه کرد که این هم نقطه عطف در کلام شیعه محسوب می‌شود. سید در اینجا دو چهره دارد؛ یک چهره عالم متکلم و فقیه مسلط به علوم اسلامی و دیگری کسی که در برابر نیاز زمان و در برابر رقبا کرسی کلامی جدید ایجاد کرد.
حجت‌الاسلام و المسلمین سیدامیر سخاوتیان، استاد حوزه و دانشگاه، هفتم بهمن‌ماه در پنجمین نشست از سلسله نشست‌های مجازی «سبک زندگی و کرونا» با موضوع «سواد رسانه‌ای با محوریت کنش‌گری رسانه‌ای در دوران کرونا» یکشنبه ۵ بهمن‌ماه ۱۳۹۹ که از سوی پژوهشکده سبک زندگی آل یاسین برگزار شد، گفت: تقریباً هرصد سال یکبار پدیده‌هایی مانند کرونا در جهان رخ داده است، صد سال قبل آنفلوآنزا رخ داد و بر طبق آمار غیررسمی، بالغ بر صد میلیون و طبق آمار رسمی، ۵۰ میلیون نفر را به کام مرگ برد و ۲۰۰ سال قبل طاعون صدهزار نفر را کشت و امروز این نوسان تاریخی به کرونا رسیده است.
وی با بیان اینکه کرونا نظم نوین یعنی نظم سایبری را به جهان تحمیل کرد، افزود: یکی از ویژگی‌های دوره کرونا، توسعه آموزش رسمی و غیررسمی است؛ بچه‌ها به راحتی در شبکه‌های اجتماعی مانند شاد درس می‌خوانند و در خانه هستند و والدین مسئولیت‌پذیر هم بر کار آنها نظارت دارند، از یکسو هزینه آموزش کمتر شده و از طرف دیگر نیازی به حضور در مدرسه نبوده است.
دکترای مشاوره و روان‌شناسی اسلامی با بیان اینکه به برکت فضای مجازی، حسن تفهیم و قدرت اقناع مردم در رعایت دستورات بهداشتی ارتقاء یافته است، اظهار کرد: اگر آمار آنفلوآنزای صد سال قبل را که دو سال و نیم طول کشید، با آمار کشته‌های کرونا مقایسه و تحلیل کنیم، می‌بینیم چون مردم نمی‌توانستند آموزش‌های لازم را سریعاً فرا بگیرند، ۵۰ میلیون کشته برجای گذاشت، اما کرونا زیر دومیلیون کشته داده است.
سخاوتیان با بیان اینکه یکی از فواید فضای مجازی، ایجاد پیوند اجتماعی است، اظهار کرد: ایجاد رزمایش همدلی نمونه‌ای از این پیوند اجتماعی است؛ طرح شهید سلیمانی هم نمونه دیگری از آن است. همچنین افزایش رویکرد تعاملی با رسانه‌های مجازی از طریق افزایش ساخت انیمیشن و فیلم‌های غیرحرفه‌ای از سوی مردم و به خصوص قشر دانش‌آموز، از دیگر رخداد‌های رسانه‌ای یکسال اخیر یعنی ایام کرونا است.
سوء برداشت برخی افراد از آیات قرآن برای اثبات تناسخ
رضا اکبری، استاد گروه فلسفه و کلام دانشکده الهیات دانشگاه معارف اسلامی و دانشگاه امام صادق(ع)، امروز هشتم بهمن‌ماه در نشست «ادله له و علیه تناسخ» که از سوی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه برگزار شد، گفت: در ادیان شرقی مانند تائو، مسئله تناسخ بسیار پررنگ است، اما در اسلام، مسیحیت و یهود، پاراداریم متقابل تناسخ یعنی وجود بهشت و جهنم و استمرار زندگی بعد از وفات را داریم.
وی با اشاره به معنای لغوی و اصطلاحی تناسخ افزود: در این زمینه با چهار واژه سر و کار داریم. «نسخ» به معنای آن است که روح انسانی وارد جسم انسان دیگری شود. «مسخ» وقتی است که روح وارد بدن حیوان شود. «فسخ» وقتی است که روح وارد نبات شود و «رسخ» وقتی است که روح وارد جمادات شود؛ در سنت ژاپن، داستان‌هایی وجود دارد که روح در قالب جماد قرار گرفته و در سرخ‌پوستان هم قصصی مبنی بر قرار گرفتن روح در نباتات بیان شده است.
استاد دانشگاه امام صادق(ع) با بیان اینکه عمدتاً ادله طرفداران تناسخ در گذشته مبتنی بر وجود نفس بوده است، اضافه کرد: در همه خوانش‌ها و الگوهایِ نظریه تناسخ چیزی به نام نفس وجود ندارد؛ مثلاً در نظریه تولد مجدد این‌گونه است، اما در آیین هندو، نفس از بدن انسان وارد بدن انسان دیگر می‌شود و نظام طبقاتی افراد بر این اساس شکل می‌گیرد. جان هیک هم دیدگاه مبتنی بر نفس ندارد.
جایگاه ویژه فقه در شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی
نشست نقد و بررسی کتاب «فهم فقهی و سیاست معاصر» تألیف حجت‌الاسلام میراحمدی، شامگاه سه‌شنبه ۷ بهمن به میزبانی انجمن مطالعات سیاسی حوزه به صورت مجازی برگزار شد.
در این نشست حجت‌الاسلام نجف لک‌زایی به ایراد سخن پرداخت و اظهار کرد: این کتاب از کتاب‌هایی است که می‌توانیم بگوییم جای این کتاب در آثار مربوط به فقه سیاسی خالی بود و آقای میراحمدی با کاری که انجام دادند خلایی را در این بخش پر کردند و ما را به نکات خوبی توجه دادند. من مقدمه‌ای در باب جایگاه فقه در تمدن اسلامی و منظومه علوم اسلامی و نوع نگاهی که از گذشته فقهای ما به فهم فقه داشتند و جایگاهی که بایسته است نسبت به فقه داشته باشیم عرض می‌کنم.
وی افزود: اینکه گفته شده تمدن نوین اسلامی را می‌توان تمدن فقهی نامید حرف دقیق و درستی است دلیلش این است که فقه همواره یک دانش راهبردی در میان مسلمانان بوده و وظیفه تعیین راهبردها و تعیین اولویت‌ها و تعیین تکلیف نسبت به تزاحماتی که در سطح فردی اجتماعی و سیاسی پیش می‌آید تماما بر عهده فقه است. این فقه است که اگر زنده باشد و مستقر باشد می‌توانیم امیدوار باشیم دیگر دانش‌های اسلامی و علوم اسلامی و عرصه‌های مختلف در زندگی فعال باشند و اگر فقه با مشکلاتی مواجه شود و تضعیف شود و کم‌رمق و کم‌رونق باشد دیگر علوم اسلامی و ساحت‌های علمی در سطح جهان اسلام کم‌فروغ خواهند بود.
تازه‌های نشر
کتاب روش فهم عمومی متون دینی با رویکرد روان‌شناختی منتشر شد
کتاب «روش فهم عمومی متون دینی با رویکرد روان‌شناختی» در شش فصل تدوین و سامان یافته است؛ فصل اول به پیش نیازهای فهم اختصاص دارد تا متن برای اجرای فرایند فهم آماده شود. این مباحث شامل صحت استناد، صحت عبارت متن و اعتبار متن است.
فصل دوم نیز به فهم مفردات و فهم ترکیبات اختصاص دارد. در فهم مفردات، شناخت نوع کلمه و شناخت معنای کلمه مورد بررسی قرار می‌گیرد و در فهم ترکیبات، ترکیبات خرد و ترکیب کل بحث می‌شوند. در فصل سوم به فهم قرینه‌های متن اشاره شده است. در این فصل قرینه لفظی پیوسته، قرینه غیرکلامی پیوسته، قرینه کلامی ناپیوسته و قرینه ناپیوسته علوم انسانی مورد بررسی قرار گرفته است.
همچنین در فصل چهارم به معرفی برخی از عوامل مؤثر بر فهم حدیث اختصاص دارد که شامل؛ مسئله‌های نقل معنا، نقش فهم عالمان و دانشمندان دین در فهم معنا، و نیز نقش دانش بشری در فهم معنا هستند. در فصل پنجم به مسئله‌پژوهی اشاره شده است که دامنه آن بزرگ‌تر از یک متن و کوچک‌تر از یک موضوع است. در این فصل به شیوه جمع‌آوری متون یک مسئله و نیز تحلیل و جمع‌بندی آن پرداخته می‌شود.
کتاب «موانع رشد اخلاقی با نگاهی قرآنی» منتشر شد
کتاب «موانع رشد اخلاقی با نگاهی قرآنی» اثر حجت‌الاسلام والمسلمین محمدمهدی فیروزمهر، عضو هیئت علمی پژوهشکده فرهنگ و معارف قرآن پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی و به همت این پژوهشکده منتشر شد. در معرفی این کتاب آماده است: رشد اخلاقی مهمترین فلسفه بعثت پیامبر(ص) است؛ بدون شناخت موانع و رفع آن، رشد اخلاقی ناممکن است، از این رو، قرآن توجه ویژه‌ای به مانع‌شناسی و مانع‌زدایی، در اخلاق دارد.
در اثر پیش رو، با نگاهی قرآنی انواع موانع رشد اخلاقی در ساحت شناختی، عاطفی و رفتاری مربوط به هر یک از اخلاق بندگی، اخلاق فردی و اخلاق اجتماعی و ارتباط موانع و راهکار کلی پیش گیری و درمان آن بررسی شده است.
کتاب «سیر تحول حقوق بشر» منتشر شد
کتاب «سیر تحول حقوق بشر» به قلم اسماعیل منصوری لاریجانی در ۵۳۶ صفحه و به قیمت ۹۵۰۰۰ تومان و در قطع رقعی با شمارگان ۵۰۰ نسخه به همت مؤسسه بوستان کتاب منتشر و روانه بازار نشر شد. حقوق بشر گرچه محصول تمدن جدید و مدرنیته است، به یک تمدن خاص محدود نمی‌شود و دعوت به برابری، برادری، آزادگی، محبت و نوع دوستی و پرهیز از جنگ و تعصب همواره در تمدن های مختلف، خاصه در دین اسلام کانون تأکید بوده است.
مکتب اسلام بیشترین هماهنگی را با گرایش‌های فطری بشر دارد و این یکی از اسرار جاودانگی و جهانی بودن دین اسلام است که می‌تواند بستری بر انتزاع حقوق بشر باشد. اثر پیش‌رو نیز در پی توضیح و تبیین سیر تحول حقوق بشر از آغاز تا شکل‌گیری اعلامیه جهانی حقوق بشر است؛ از این رو به بررسی اعلامیه جهانی حقوق بشر و مقایسه آن با اصول تفسیری حقوق بشر در اسلام می‌پردازد.
کتاب حاضر در سه بخش تنظیم شده است: در بخش اول با عنوان سیر تحول حقوق بشر، سیر تحوقق حقوق بشر از آغاز تا اعلامیه جهانی حقوق بشر به اجمال مطالعه و در کنار سیر تاریخی حقوق بشر، علل و انگیزه تدوین منشورها و اعلامیه‌ها نیز بررسی می‌شود؛ این بخش در قالب هفت فصل تدوین شده است. بخش دوم با عنوان بررسی تطبیقی مواد اعلامیه جهانی حقوق بشر با اصول تفسیری حقوق بشر در اسلام، به بررسی این اعلامیه با توجه به اهمیتی که دارد، می‌پردازد که با اصول تفسیری حقوق بشر در اسلام مورد مقایسه و تحلیل قرار می‌گیرد. در این بخش، موارد پنج‌گانه «بشر مورد خطاب اعلامیه جهانی حقوق بشر»، «ارتباط منطقی بین حقوق و بشر»، «مبناها و هدف‌ها در نظام حقوقی»، «منابع حقوق» و «ضمانت اجرایی» فقط با نگرش و تلقی دین اسلام از بشر و حقوق و آزادی‌های او به اثبات می‌رسد؛ این بخش مشتمل بر هفت فصل تألیف شده است.
